30
Heemschut
strooms een ijsdam vormt en de badkuip
volloopt, de dam vervolgens doorbreekt, en het
water dat zich achter de muur heeft verzameld,
weg wil en met zijn gruwelijke kracht de muur
zó van zich afkan duwen.
Geen gezeur, afbreken die muur dus, vervan
gen door een betonnen L-wand en die bekle
den met baksteen? Het was een serieuze optie,
en voor de beoogde veiligheid veruit de meest
logische. Gorinchem zou dan zijn rijksmonu
ment, genomineerd voor de Werelderfgoedlijst
van UNESCO, kwijt zijn. Een andere optie was
vele gaten door de muur boren, daarin beton
nen palen vastklinken en die vastzetten in de
ondergrond. En zo waren er nog een stuk of
wat mogelijkheden, die allemaal verworpen
werden.
Cultuurhistorie-proof
Ze werden verworpen, omdat het Hoogheem
raadschap van de Alblasserwaard en de
Vijfheerenlanden, Gedeputeerde Staten van
Zuid-Holland en de gemeente Gorinchem het
er snel over eens werden: hier moesten cultuur
historische waarden zo mogelijk ontzien
worden, de wallen moesten cultuurhistorie-proof
versterkt worden.
Dat betekende onder meer dat de gekozen
oplossingen terugneembaar moesten zijn. In het
besef dat toekomstige generaties over vijftig of
honderd jaar de huidige toevoegingen weer
ongedaan willen maken of aanpassen zonder
het monument aan te hoeven tasten.
Erik Jan Brans, cultuurparagraaf-auteur van
vele milieueffectrapportages en als cultuurhis
toricus zeer nauw betrokken bij het verster
kingsproject: 'Het heeft heel veel creatief
rekenwerk en nadenken gekost de ingreep te
beperken tot een berm over het grootste
gedeelte van de gerêveteerde wal, tegen de
muur aan, die de stabiliteit moet garanderen.
Er ligt nu een grote klont basaltsplit, heel zwaar
materiaal, met grond gemengd, want er moet
ook nog wat op groeien. Het ligt er over de
volle lengte, op een paar uitzonderingen na.'
Was een berm niet mogelijk, zoals in de
Duivelsgracbtdan kwam er een damwandscherm
achter de muur. Naast de Dalempoort verrijst
overigens een betonnen L-wand, omdat daar
de waterkering boven het maaiveld uitsteekt en
heel slecht van kwaliteit is, het baksteen bleek
niet te handhaven.
En dan was er nog het herstelwerk van de
muren, die hier en daar in slechte staat verkeer
den. Op allerlei plaatsen moesten stukjes muur
vervangen worden. Er is naar een steen gezocht
die qua kleur, textuur, vorm en fysische eigen
schappen overeenkwam met de oude steen. Het
resultaat ziet er geslaagd uit.
Bijzonder
'Voor een dijkversterking is het een bijzonder
project,' vertelt Erik Jan Brans. We staan voor
de Waterpoort, waar de imposante vestingmu
ren al mooi gerepareerd zijn en het romanti
sche veer naar Woudrichem en Loevestein
vandaag zijn toeristische meerwaarde helemaal
bewijst. 'Omdat dijkversterkingen meestal door
landelijk gebied lopen, wordt er veel aandacht
besteed aan natuur en landschap. Ik wil niet
zeggen dat de cultuurhistorie dan de tweede
viool speelt, maar er ligt dan minder druk op. In
zo'n vesting is het natuur- en landschapsaspect
meer stedenbouw geworden, de biologie meer
stadsecologie. En dan moet ook de cultuurhis
torie de belangrijkste rol toebedeeld krijgen.
De Dalempoort.
Het was dus zoeken naar een constructie, die
technisch in orde is, want de veiligheid was
nummer één, maar die voor de cultuurhistorie
aanvaardbaar is.'
Inspraak
Bij het maken van keuzes hebben de bewoners
een flinke rol gespeeld Brans: 'Dijkversterking
kenmerkt zich door heel veel inspraakmogelijk
heden van allerlei groeperingen.' En hij laat
me een voorbeeld zien. Vanaf de Dalempoort in
oostelijke richting wandelend, staan we ineens
voor een muurtje van een meter of vijf breed,
augustus 2001
