Psychologie en architectuur
Ruud van Soest
Stemmingen van de architecturale ruimte
De afdeling klinische en persoonlijkheidspsychologie van de
Katholieke Universiteit Nijmegen organiseerde een symposium
rond het thema Architect en psycholoog in dialoog. Een van de
sprekers was de architect Jan Hoogstad, hoogleraar aan de
International Academy of Architecture in Parijs. Hij hield er een
lezing over de stemmingen van de architecturale ruimte. Hoe
beleeft een gebruiker of bezoeker van een monumentaal gebouw
de architectonische verhoudingen van het bouwwerk. Welke
verhoudingen hebben een bevrijdend en welke een beklemmend
effect?
26
Heemschut
augustus 2001
De ervaring van de ruimtelijke werking van een
gebouw is een van de centrale thema's in het
werk van Hoogstad. Die ervaring wordt voor
een groot deel bepaald door wat hij noemt de
stemmingen van het gebouw. Daarover met
name ging zijn lezing op het symposium.
Hoe ontstaat de stemming van een gebouw
eigenlijk? Hoogstad veronderstelt dat een
architect in het ontwerpproces een voorstel
lingsbeeld vormt van waaruit hij een ruimtelijk
stelsel voor een gebouw ontwerpt. Zo'n ruim
telijk stelsel is, in zijn meest embryonale vorm,
eerder een stemming of een gevoel, dan dat het
door zijn 'geestesoog' wordt gezien als een in
materie gevormd beeld. Het stemmingsbeeld
van de architect werkt door in het ruimtelijk
concept van het gebouw zelf.
Een interessante vraag is, welke stemmingen en
gevoelens zich naar voren weten te dringen.
Dat hangt mede af van tijd en plaats, het voor
stellingsbeeld ontstaat niet in een historisch
luchtledig. Zo waren de politieke credo's uit
het interbellum - openheid, hygiëne, collectivi
teit, licht, lucht, vrijheid, een nieuwe samenle
ving - van grote invloed op het onstaan van de
moderne architectuur. En zo veronderstelt hij
dat nu, in het tijdperk van mondiale netwerken
en globalisering, de behoefte aan herkenbaar
heid, individualiteit, identiteit en beslotenheid
en veiligheid de architectonische ruimte wel
eens mede zou kunnen gaan bepalen.
Dat lijkt in elk geval te gelden voor een nieuw
gebouw, Eurobuilding, dat Hoogstad aan de
Coolsingel in Rotterdam ontwerpt. Met ruim
hondervijftig meter hoogte wordt het een
prestigeus kantoorgebouw- een belangrijke eis
van grote concerns. Hoogstad heeft daarvoor
speciale, naar wens in te richten serres in het
gebouw gepland. Toch wordt de anonimiteit
opgeheven. Alle kantoren krijgen bijvoorbeeld
een eigen lobby. Het licht dat in het gebouw
valt heeft drie verschillende kleuren. De
herkenbaarheid is dan ook erg groot.
Stemming, mentaal voorstellingsbeeld, erva
ringvan ruimtelijke werking: daarmee bevind
je je midden in de psychologie, zou je zeggen.
Hoogstads aanwezigheid op het symposium
Beweging is essentieel voor ruimtebeleving.
Architecten die dit begrijpen, ontwerpen niet
meer vanuit een statisch standpunt, maar
zorgen ervoor dat hun ontwerp vanuit
verschillende standpunten een boeiend beeld
oplevert. Een goed voorbeeld is The Whale van
architect Frits van Dongen. Dit gebouw in het
Amsterdamse Oostelijk Havengebied biedt
vanuit verschillende posities fascinerende
tafereelverschuivingen. Foto Jeroen Musch.
