30
Heemschut
juni 2001
Molens
Wie langs de Dommel fietst kan en mag de vele
molens niet missen. Uit onderzoek blijkt dat er
in het stroomgebied tussen Valkenswaard en
We fietsen via de Soeterbeekseweg naar het
noorden.
Prachtig is de overgang van de droge en hoger
gelegen zandgronden naar de meer vochtige
Dommelvallei. Het zand met haar akkers en de
klei met haar weilanden wisselen elkaar af. De
randen van het dal zijn afwisselend besloten
door bossen en bebouwing.
We naderen de dorpskom van het uit de twaalfde
eeuw daterende Nederwetten. De neogotische
Lambertuskerk is in 1894 gebouwd ter vervan
ging van de oude parochiekerk die aan de
Dommel stond. Als we het dorp uit rijden zien
we aan de linkerzijde uit het niets een eenzame
toren aan de Dommel staan. Veel hengsten
grazen rond deze onder monumentenzorg
vallende toren. De historische wortels van de
toren gaan terug naar de parochiekerk die hier
in 1250 door de priorij van Hooidonk werd
gesticht. De toren maakte deel uit van de
15de-eeuwse parochiekerk van Nederwetten.
Van 1756-1792 deed zij dienst als raadhuis. In
1898 werd de kerk afgebroken en de restanten
werden in de grond begraven. Tot 1920 deed
dit monument nog dienst als luidtoren. Deze
functie zou door het afbreken van de spits in
1938 verloren gaan. Het zijn tekens in het
landschap. Zonder de Dommel had de toren
er op deze plaats nooit gestaan.
Kloosterlingen
Aannemelijk is dat de molen rond 1300 door
kloosterlingen is gebouwd. De restanten van
het onmiddellijk nabij gelegen vrouwenkloos
ter dateren uit deze tijd. Bijzonder is dat het
klooster als 'opvangcentrum' bestemd was
voor gehandicapten van adellijke afkomst.
Tijdens de tachtigjarige oorlog (1568-1648)
werden zowel het vrouwenklooster als de
molen in brand gestoken. Dit gebeurde door
rondtrekkende benden. Later werd er op de
restanten een nieuwe molen gebouwd. Het is
een idyllisch plekje waar velen van genieten.
We fietsen door en bereiken aan de oostzijde
van de Dommel het mooie kerkdorp Breugel.
Het vormt al sinds de Franse tijd samen met
's Hertogenbosch zeker 40 molens hebben
gestaan. Het ging hierbij om koren-, schors-,
olie en volmolens. Veel van deze molens waren
zogenaamde dwangmolens. Dat betekent dat
de boeren verplicht waren om hun koren te
laten malen en hun wol te laten vollen. Mede
door het enorme verval was de Dommel bij
uitstek de plaats om watermolens te bouwen.
Momenteel telt de Dommel vanaf België nog
18 molens. Het zijn allemaa I stuk voor stuk
juweeltjes met ieder zijn eigen bijzondere
geschiedenis. Alle molens vallen terecht onder
monumentenzorg. We rijden richting Breugel
en gaan naar de monumentale watermolen in
het buurtschap Hooidonk. Het is stil als we aan
de oksels van de Dommel oog in oog staan met
de Hooidonkse watermolen.
teruggekomen. Op verschillende plaatsen
wordt de oude situatie hersteld.
Partijen
Dat waakzaamheid is geboden is ook de mening
van de Stuurgroep Dommeldal waar de betrok
ken gemeenten en organisaties in participeren.
Verschillende partijen hebben belang bij het
Dommeldal. Voorbeelden zijn de provincie,
gemeenten en het Waterschap De Dommel.
Belangrijke eigenaren zijn de Vereniging tot
Behoud van Natuurmonumenten, Het Brabants
Landschap en Staatsbosbeheer. Verder worden
verschillende dilemma's gevoed door belangen
van agrariërs, de recreatieve sector en de pleit
bezorgers van cultuurbehoud. Alles wordt in
het werk gesteld om deze belangen op één lijn
te krijgen. Dat dit met veel inzet mogelijk is,
blijkt uit een aantal plannen. Een voorbeeld is,
het recente inrichtingsplan van de Dommel van
de gemeente St. Michielsgestel. Hetzelfde
geldt voor het Bestemmingsplan Dommeldal
van de Gemeente Son en Breugel. Dit plan
werd in 1998 door de Provincie Noord-
Brabant goedgekeurd.
Op de fiets
Het Dommeldal kan het beste per kano, te voet
of met de fiets worden verkend. Zélf maakten
we een fietstocht tussen Eindhoven en
's Hertogenbosch. Het vertrekpunt is de brug
over de Dommel bij het landgoed Soeterbeek.
De Dommel.
