Van Zuiderzee tot IJsselmeer
Volendam
c
EI
Agnes Mars
Op zoek naar de ziel en de weg kwijt zijn?
In 1900 schreef een enthousiaste reiziger, die de haven van het
vissersdorp Volendam binnenvoer: 'Deze nederzetting dient door
vreemdelingen en schilders bezocht te worden! Vrij van de
onrust en losbandigheid van onze grote steden kunnen alleen zij
in beeld en geschrift weergeven wat ik hier ervaar als geluk en
tevredenheid.' En zo is het ook gegaan.
In deze serie neemt Agnes Mars ons
mee naar oude havenstadjes langs
het IJsselmeer. Ze verkent het
historisch erfgoed daar, laat
schilderijen zien en signaleert wat
er mis is gegaan of dreigt te gaan.
april 2001
Heemschut
37
Terwijl in de nabije omgeving de industrie
bloeide bleef Volendam echter achter op die
ontwikkeling. Over land was Volendam alleen
te voet te bereiken via een schelpenpad vanaf
het veel rijkere Edam. De geïsoleerde ligging
en de verbondenheid met het water waren
bepalend voor het karakter en de levenswijze
van de bevolking. De hardwerkende mannen en
vrouwen in hun 'nederige stulpjes', trouw aan
hun tradities, vormden de eigenheid van
Volendam. Veel vreemdelingen en kunstenaars
waaronder Willy SluiterAugustin Hanicotte en
PaulSignac hebben de authenticiteit inderdaad
weten vast te leggen. Zij schilderden vaak vanaf
de waterkant de typisch Hollandse tafereeltjes
in en rond de haven; zoals de grote botters, in
Volendam kwakken genoemd, het post- en
telegraafkantoor, waar veel lief en leed uitge-
Het oude postkantoortje van Volendam.
Foto Cor Kes, Luxe Photography.
wisseld werd, de visafslag en sobere visserswo
ningen. Zo is de bebouwing aan de vroegere
Zuiderzeedijk met de nauwe straatjes daarach
ter nog steeds sfeer- en beeldbepalend. Deze
plezierige situatie werd bedreigd door grote
veranderingen toen in 1932 de Zuiderzee door
de afsluitdijk IJsselmeer werd. Daarna volgden
de oorlogsjaren en de wederopbouw. De visse
rij liep weliswaar terug maar het toerisme nam
sterk toe. De infrastructuur over land werd ver
beterd en er werden nieuwe wijken gebouwd.
Gelukkig bleef aantasting van de bebouwde
kern van Volendam ondanks deze ontwikkelin
gen uit. Voor de 'vreemdeling' van over land en
de liefhebbers van de pleziervaartwas en is de
haven aan de voormalige Zuiderzeedijk nog
steeds een feest der herkenning.
De bedreiging van het culturele erfgoed in
Volendam is echter niet voorbij. Het voormalig
postkantoor, strategisch gelegen en beeldbepa
lend, menig keer afgebeeld, dreigt gesloopt te
worden. Heemschut voelt zich geroepen hier
voor aandacht te vragen, met nadruk echter
voor de emotionele waarde van het markante
gebouwtje. Als dat gesloopt wordt, dan is
Volendam niet meer specifiek Volendam en is
de 'vreemdeling' inderdaad de weg kwijt en
wordt het een haven als iedere andere haven.
De toerist kan zich dan alleen in het museum
vergapen aan hoe het eens was. Waarom kan
dit gebouwtje niet gerestaureerd en onder
houden worden en bewaard blijven voor ons
nageslacht? Het wint dan zelfs aan karakter en
wordt een meerwaarde voor zijn omgeving.
Heemschut wijst daar met klem op. Met het
behoud van dit voormalig postkantoortje blijft
Volendam Volendam.
De volgende aflevering laat een situatie in
Hoorn zien, waar het echt inis ging.
Schilderijen, etsen en foto's zijn in historische-
en streekmusea te zien en in Volendam bij cafe-
restaurant Spaander.
A. Mars is lid van de Provinciale commissie
Heemschut Noord-Holland.