april 2001 Heemschut 13 Jan Schaeferbrug dwars door pakhuis Dat het ook anders kan bewijst het ontwerp van een andere brug in Amsterdam, de Jan Schaefferbrug, de toekomstige verbinding tussen de Oostelijke Handels kade en hetjava-eiland. Hier is duidelijk sprake van een ontwerp waarbij de vormgeving voorop staat en de kosten niet meer alles bepalend zijn. De opmaat voor deze verandering in denkwijze is waarschijnlijk het ontwerp van de Erasmusbrug in Rotterdam geweest waarvan de bouw enkele tientallen miljoenen guldens méér zou gaan kosten dan de overige prijsvraagontwer pen maar desondanks toch de voorkeur van het stads bestuur genoot. Het enthousiasme waarmee deze monumentale brug van Ben van Berkel in 1996 werd onthaald heeft blijkbaar de gemeentebestuurders de ogen geopend en hen ervan overtuigd dat een mooi brugontwerp, ook al is het iets duurder, werkelijk een aanwinst in het stads- of dorpsbeeld kan bete kenen. De Jan Schaeferbrug, genoemd naar de bekende Amsterdamse volkshuisvester, is een 280 meter lange brug die de brede IJhaven zal overbruggen. Op dit moment worden de verschillende brugdelen aan elkaar gemonteerd. De brug werd in opdracht van het Gemeentelijk Grondbedrijf Amsterdam door Architectenbureau Venhoeven C.S. ontworpen en is, volgens de computersimulaties, werkelijk een fantas tisch ontwerp. Als een prehistorisch reptiel op lange, dunne tentakels, staat de brug in het water. De aparte opritten voor het snel- en langzame verkeer doen het gevaarte zelfs ogen als een veelkoppig monster. Zo mogelijk nog spectaculairder is het startpunt van de brug. Als de gemeenteraad accoord gaat zal de aan landing van de brug aan de Oostelijke Handelskade door het voormalige pakhuis 'De Zwijger' plaats vinden. Dat pakhuis, in 1933 ontworpen door J. de Bie Leuvelink Tjeenk, staat namelijk danig in de weg. Precies in de zichtlijn tussen de nieuwe brug en de Kattenburgerstraat, een belangrijke verbinding met destad. En omdat de meest voor de hand liggende aansluiting met het centrum juist via die Kattenburger straat loopt, kan de brug niet op een andere plek worden gebouwd. Dus wat te doen met deze weerbarstige kolos? Slopen zou zonde zijn en in tegenspraak met een belangrijk uitgangspunt van 'Ankers in het IJ', de gemeentelijke nota die als basis dient voor het gehele zuidelijke IJ- oeverproject. Die bepaalt dat de bebouwing aan de Oostelijke Handelskade als één ononderbroken front moet worden gerealiseerd en dat de bestaande vemen en pakhuizen, als belangrijkste karakteristiek van het gebied, zo veel mogelijk gehandhaafd dienen te blijven. Om recht te doen aan dit streven koos men er uiteinde lijk voor om de brug door het inmiddels tot rijksmonu ment aangewezen pakhuis te projecteren. Maar daar mee waren alle problemen nog niet uit de wereld geholpen. Het is, volgens projectmanager Zuidelijke IJ-oever, Kees van Ruijven, maar zeer de vraag of het gebouw wel voldoende geëxploiteerd kan worden gezien de restricties die verbonden zijn aan de status van rijksmonument. Het spreekt vanzelf dat de belang rijkste beschermenswaardige onderdelen van dit robuuste pakhuis - waaronder de bakstenen schil, de betonnen constructie en zo mogelijk de laadperrons - gehandhaafd moeten blijven. Het idee is nu om er een zo divers mogelijke bestemming aan te geven. Een café, culturele instellingen, nieuwe media en zogehe ten broedplaatsen (ateliers en bedrijfsruimtes voor culturele ondernemers). Het geamputeerde pakhuis 'De Zwijger'. Op de achtergrond de montage van een van de middelste brugdelen. Unieke doorboring Het had trouwens niet veel gescheeld of dit pakhuis met zijn onverwoestbare bewapening was er niet meer geweest. De bestemming van het gebouw en de aanleg van de brug werden gelijktijdig ontwikkeld. Maar de projectontwikkelaars vonden de ontwikkelingskosten van ca. 14 miljoen gulden voor het pakhuis te hoog en schoven deze vervolgens door naar de gemeente. Toen door de trillingen, veroorzaakt door heiwerkzaamhe den elders aan de Oostelijke Handelskade, er ook nog scheurtjes kwamen in de tijdelijke staalconstructie die in het inmiddels geamputeerde pakhuis was aange bracht, besloot de gemeente in april 2000 'De Zwijger' te slopen. Door ingrijpen echter van onder meer het Cuypersgenootschap, dat het Rijk verzocht om het pand als rijksmonument aan te wijzen, kon de sloop voorlo pig worden voorkomen. Sinds kort is het pakhuis rijks monument en zijn de heimethodes aangepast: vanaf nu wordt alles geschroefd. Amsterdam krijgt er een brug bij die zijn weerga in de Nederlandse bruggenbouw niet kent. Niet zozeer vanwege het futuristische ontwerp maar vooral vanwege de doorboring van 'De Zwijger'. Een monu mentaal samengaan van architectuur en stedenbouw. Dry. F. van de Poll is architectuurhistoricus en publicist.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2001 | | pagina 15