10 Heemschut april 2001 De Josephkerk; zicht op het koorgedeelte. Schilderingen De Laurentiuskerk, gewijd aan de patroonhei lige, die reeds in de Middeleeuwen in Dongen werd vereerd, is in 1921 naar ontwerp van de architect Joseph Cuypers gebouwd in een byzan- tiniserend-expressionistische stijl. Hierbij sluiten de binnenmuurschilderingen van de kunstenaar Joan Collette in een min of meer gelijksoortige stijl harmonieus aan. Het monu mentale gebouw is gesitueerd aan de voor Dongen karakteristieke historische lintbebou wing en heeft door zijn uitstraling naar de wijde omgeving een regionale bakenfunctie. De Josephkerk naar ontwerp van de architect Joseph van Groenendaal uit 1907 in neogotische stijl ligt aan diezelfde lintbebouwing. In 1958 vond onder leiding van architect C. Schellekens een evenwichtige uitbreiding in de stijl van de Delftse School plaats. De laatste in de rij van drie is de Pauluskerk naar ontwerp van architect Nico van der Laan in Bossche school-stijl uit 1965 in de gelijktijdig gebouwde wijk in het westen van Dongen. Aan deze architectonische creatie liggen de grond beginselen van de theorie van diens oudere broer, de architect en Benedictijner monnik Dom Hans van der Laanten grondslag. Het gebouw zou hoog kunnen scoren als rijksmo nument, ware het niet, dat de Monumentenwet 1988 met zijn leeftijdscriterium van 50 jaar of ouder dit nog steeds verhindert. Al met al vertonen deze kerken diverse archi tectuurstijlen van relatief hoog niveau, verwij zen naar een locale ontwikkeling van het katho licisme en leveren als markante oriëntatie punten een belangrijke bijdrage aan de ruimte lijke kwaliteit. Sloop bedreigde alle drie Aanleiding voor verzet van de Heemkunde kring vormde het plan uit 1999 van de Gebouwen Adviescommissie om alle drie kerk gebouwen te slopen en in het dorpscentrum een nieuw gebouw met pastoraal centrum op te richten. De argumenten van de commissie waren: afnemend kerkbezoek, functioneel niet meer volwaardige ruimten, te duur onderhoud en prioriteit bij de geestelijke zorg. Uiteindelijk nam het parochiebestuur, onder druk van de Heemkundekring en een groot deel van de bevolking, het advies maar gedeeltelijk over en besloot de Laurentiuskerk onder voorwaarden te willen handhaven. De twee overige gebou wen konden weliswaar eventueel herbestemd worden, maar niet ten koste van de opbreng sten voor de parochie. Ook Heemschut mengde zich in de strijd. De vereniging wees sloop van de Laurentiuskerk van de hand, aangezien die 'in niet onbelang rijke mate afbreuk (zou) doen aan de ruimte lijke invulling van dit centraal gelegen deel van Dongen' (zie Heemschut 1999, afl. 3, p. 21). Een direct sloopgevaar van deze kerk lijkt nu te zijn verdwenen. Mede op voordracht van de gemeente en de provincie is er in het kader van het Monumenten Selectie Project bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg een verzoek tot rijksbescherming ingediend. Gelet op het tekort aan personeel bij deze dienst laat zich waarschijnlijk een definitieve beslissing voor aanwijzing nog wel even op zich wachten. De gemeente is nu ook bereid de mogelijkhe den van de handhaving en herbestemming van de Josephkerk en Pauluskerk mee te wegen. Deze bereidheid kon ontstaan mede dankzij bemiddeling van de Heemkundekring, die zich overigens steeds profileert met nieuwe onder zoeksresultaten en effectieve publieksvoorlich ting- Bij de Fordprijsuitreiking kwam ook veel waar dering van de zijde van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg voor de historische kring. De ironie wil echter, dat het Rijk een beleid voert, dat nadelig is voor adequate, integrale instandhouding van kerkgebouwen en andere economisch onrendabele monumenten (voor beelden: subsidieschotten tussen de monu- mentcategorieën; aanwijzing als monument, losgekoppeld van herbestemming en exploita tie). Optimisme De Heemkundekring ziet de toekomst opti mistisch tegemoet en is ervan overtuigd in zijn opzet te kunnen slagen. Hamelinck: 'Ontkerkelijking vindt overal plaats. Er zijn voorbeelden in ons land van uiteenlopende herbestemmingen. Ik heb gemerkt, dat er bij diverse instanties veel kennis hierover is. Ik denk bijvoorbeeld aan kantoorfuncties, waar voor een goede markt is. Het scheppen van een breed draagvlak is dan wel een vereiste.' Toch zal de Heemkunde- kring nog met veel hinder nissen geconfronteerd worden. Zo is het niet mogelijk elke bestemming te geven aan een kerkgebouw, dat is onttrokken aan de eredienst. Het Bisdom Breda zal uiteindelijk goedkeuring moeten geven. Beleidsmatig staat het Bisdom in beginsel positief tegenover een hergebruik, maar dan wel onder duidelijke voorwaarden. Het gebruik dient een 'waardig karakter' te hebben. Ook is het de vraag hoelang e n in welke mate de Laurentiuskerk nog voor de eredienst kan functioneren gelet op het afnemende kerkbe zoek en het toenemende priestertekort. Multifunctioneel gebruik is clan een optie. Ook hiertegenover staat het Bisdom in beginsel positief, mits de bestemming in evenwicht is met het liturgische gebruik. Men denke hierbij aan bijvoorbeeld het houden van tentoonstel lingen of muzikale evenementen. Of een derge lijke opzet leidt tot een werkelijke economische rendabiliteit van het gebouw is de vraag. In ieder geval dient de overheid ook een forse duit in het zakje te doen, indien zij behoud van haar kerkelijk erfgoed werkelijk maatschappelijk relevant acht. En nu maar wachten totdat de De Heemkunde kring 'De Heerlyckheit Dongen' een eerste prijs ontvangt... Drs. V. Collette is medewerker Monumentenzorg van de provincie Zuid-Holland.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2001 | | pagina 12