ïffiflllfl' t T
februari 2001
Heemschut
5
Aan de Bergpoortstraat, midden in de
Raambuurt, werden in 1883 23 arbeiderswo
ningen gebouwd. Aan de andere kant van de
straat verrezen door particulieren gebouwde
middenstandswoningen. Ook aan straten als de
Raam- en de Raamdwarsstraat kwamen arbei
dershuizen. Zo werd de Raambuurt een wijk,
waar wonen en werken dichtbij elkaar lagen.
Verandering
De verandering kwam geleidelijk vanaf het
begin van de 20ste eeuw. Het gemeentelijk
gasbedrijf verdween naar buiten de stad. Ook
werden er een nieuwe haven en een nieuw
industrieterrein aangelegd. Ingrijpender waren
de gevolgen van de ondergang van de ijzergie
terij Nering Bögel in 1932. Op de plaats van de
fabriekshallen werden woningen gebouwd aan
straten met kenmerkende namen: de Gieterij
straat, de Hallenstraat en de Werfstraat. De
oude haven werd gedempt om plaats te maken
voor de afrit van de nieuwe IJsselbrug.
In de jaren '70 en '80 namen de industriële acti
viteiten af. Tegenwoordig is er nog maar één
groot bedrijf actief: Senzora (de firma Schoen
maker en Zoonen Raambuurt), in 1878 gesticht
en in 1919 naar de Raambuurt gekomen. De
firma produceert van oudsher zowel snoep als
wasmiddelen. Het moment dat dit bedrijf
vertrekt kan niet ver weg meer liggen: het
bedrijf heeft een groot deel van zijn productie
op het nieuwe industrieterrein. De onderne
ming heeft in de loop der jaren diverse buren
opgesnoept en zit nu onder andere in een voor
malige stoomwasserij uit 1887 en een voorma
lige steen- en boekdrukkerij, beide zeer karak
teristieke panden en nog onbeschermd.
Misschien dat hier nog kansen liggen voor
behoud: de steendrukkerij is via het bestem
mingsplan min of meer beschermd, de wasserij
in het geheel niet. De snoepfabriek heeft zelf
ook diverse kenmerkende panden gebouwd, die
zijn echter wel, zoals gebruikelijk bij fabrieken,
nogal verbouwd.
In 1988 werd de binnenstad van Deventer
aangewezen tot beschermd stadsgezicht, maar
de Raambuurt werd daarvan uitgesloten, op de
Buitengracht na, omdat de samenhang met de
oudere gedeelten van de binnenstad onvol
doende werd geacht, onder meer vanwege de
tussenliggende oprit van de verkeersbrug. In
het najaar van 1995 kwam het gemeentebestuur
met een vernieuwingsplan in hoofdlijnen voor
de Grachtengordel, het gebied waar de eerste
grootschalige industriële ontwikkelingen
plaatsvonden en waarbinnen de Raambuurt de
meest opvallende plaats innam.
Vernieuwing
Volgens dit plan zou slechts een enkel indus
trieel gebouw de vernieuwing overleven: de
voormalige Deventer Boek- en Steendrukkerij
v.h. Jan de Lange aan de Sluisstraat. In een later
V
Hij vindt het vooral jammer dat de oudste
gebouwen van de fabriek van Ten Hove, de
oliemolen en de zeepziederij, daterend van
1881, en het oliemagazijn uit 1915 zijn
gesloopt. 'Daar blijf ik voorlopig nog wel
droevig over.' Maar ook de afbraak van de
middenstandswoningen in dezelfde straat was
naar zijn inzichten niet nodig geweest. 'Die
hadden gerenoveerd kunnen worden net zoals
met stadsvernieuwing overal in de stad is
gebeurd en net zoals dat met de resterende
huizen in de straat gaat gebeuren. De oude
gebouwen, geen monumenten, hadden de
bestaande samenhang van deze unieke straat
kunnen redden.'
Gezicht op de Raambuurt.
stadium werden daaraan op basis van het
Monumenten Selectie Project (MSP) nog
zeven panden toegevoegd: de fabrieken van
Ten Hove en Wijers, de arbeiderswoningen,
ooit gebouwd door de Commissie tot verbete
ring en opbouw van arbeiderswoningen aan de
Bergpoortstraat, het laboratoriumgebouw van
AKZO/Nobel aan de Emmastraat (eerder
modelmakerij van de ijzergieterij), het vroegere
modellenpakhuis van Nering Bögel aan de
Raamstraat, de opvallende inktfabriek aan de
Bergsingel en een gecombineerd woonhuis/
pakhuis aan de Sluisstraat. In totaal zeven
objecten, die merendeels verspreid staan door
de buurt, kregen de status van rijksmonument.
Inmiddels is een nieuwe eeuw begonnen. In de
Raambuurt vallen vooral de gaten op die zijn
geslagen. Aan en bij de Bergpoortstraat is heel
wat gesloopt. Een rondgang maakt snel duide
lijk wat er nog staat: een van de fabriekshallen
van Ten Hove met fabrieksschoorsteen, een
silogebouw met daaraan een fabrieksgedeelte,
het vroegere modellenpakhuis aan de
Raamstraat en de arbeiderswoningen. Gesloopt
is een aantal fabriekspanden. Ook de midden
standswoningen zijn verdwenen.
Verliezen
Jan Leo van de Laar, onderzoeker bij de afdeling
Volkshuisvesting/Monumentenzorg van de
gemeente, vertelt wat naar zijn oordeel de
verliezen zijn. 'Ik ben bang dat het unieke
karakter van deze oude fabrieksstraat definitief
verloren is gegaan,' zegt hij, 'er zijn wel erg
grote gaten gevallen.' Maar hij wil de verdere
ontwikkeling afwachten alvorens een definitief
oordeel te geven.
Voormalige maalderij De IJzermolen, thans in
gebruik als smederij.
Het liep vanaf het begin al niet goed met
sommige panden, waaronder de oudste
fabrieksgebouwen van Ten Hove. Van de Laar
vertelt dat deze niet voorkwamen op de lijsten
van het Monumenten Inventarisatie Plan
(MIP). 'Ze zijn in 1987 over het hoofd gezien.
Men keek té kunsthistorisch, want het waren
immers eenvoudige panden en men keek al
helemaal niet vanuit het totaalbeeld van de
straat en wat dat beeld voor belang zou kunnen
hebben.'
De Deventer Stichting Industrieel Erfgoed is
pas in 1995 opgericht en had nog weinig erva
ring. Ze legde zich eind jaren '90 neer bij het
behoud van de zeven aangewezen objecten na
een vergeefse poging nog een ander pand van
Nering Bögel te redden voor sloop (het oude
ketelhuis).
In het stadium net voor de sloop van de
Bergpoortstraat in 1998 had de Rijksdienst
