Herbouwde binnen
steden onder druk
11
Peter Nijhof
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn enige tientallen stads- en
dorpskernen zwaar beschadigd. Soms werd al tijdens de oorlogs
periode met de wederopbouw begonnen, zoals in Middelburg. In
andere plaatsen duurde het soms tot in de jaren '60 voordat de
wederopbouw kon worden afgesloten.
Een halve eeuw later staan de herstelde stads- en dorpscentra
van toen opnieuw onder druk door functieverlies, modernisering,
maar ook op kleinere schaal door slechte inrichting van de
openbare ruimte, hinderlijke reclame en: door gebrek aan
waardering.
De gemeente Tiel, waar al deze problemen spelen geeft de weg
aan om tot een gericht beleid te komen, gebaseerd op respect
voor de erfenis van de wederopbouwperiode.
februari 2001
Heemschut
37
Tiel is een van de vele Gelderse gemeenten, die
zwaar beschadigd uit de oorlogstijd tevoor
schijn kwamen.
Een brede strook van overwegend woon-winkel
panden was weggevaagd. Al in het najaar van
1945 werd gestart met het Wederopbouwplan.
Vanwege de vele tegenstrijdige belangen werd
het zogenaamde Basisplan pas in 1949 door het
Rijk goedgekeurd, maar ook daarna ging het
gesteggel tussen Rijk en gemeente over de
uitwerking door. Het eindresultaat mag er
uiteindelijk toch zijn.. Er werden enkele
stedenbouwkundige wijzigingen doorgevoerd
Goed aangepaste nieuwbouw aan de Markt in
Tiel. Foto auteur.
zoals het verbreden van de hoofdwinkelstraat en
het realiseren van enkele verkeersdoorbraken.
De nieuwe bebouwing zocht aanvankelijk in
sterke mate qua maat, schaal en ritmiek aanslui
ting op de overgebleven historische bebouwing
en was zowel traditioneel als sober van aard,
zowel naar materiaalgebruik als qua architec
tuur. Er werd een consequente driedeling
aangehouden in de opbouw van winkelpui,
woonverdiepingen en kap. Dit traditionele
bebouwingsbeeld, geïnspireerd op de Delftse
School, werd gaandeweg de uitvoering van de
wederopbouw steeds meer verdrongen door
moderne gebouwen met een functionalistisch
karakter, met name aan de Markt.
De zo herbouwde binnenstad heeft sindsdien
goed gefunctioneerd, maar is bij haar inwoners
nog weinig geliefd. Vooral de oudere bewoners
bekijken liever met weemoed oude ansichten
Van vroeger'. Als winkelcentrum is de binnen
stad inmiddels toe aan nieuwe impulsen, maar
de gemeente heeft daarbij niet ingezet op
grootschalige sloopplannen, integendeel.
Besloten is om de planvorming mede te stoelen
op een zorgvuldige analyse en waardering van
de bestaande bebouwing. Daartoe is door Leon
van Meijel, toenmalig medewerker van Het
Gelders Genootschap, in het jaar 2000 een
grondig onderzoek verricht op basis van
archief- en literatuurstudie en gesprekken met
plaatselijke Topstukken van de wederopbouw'
(oral history). Daarnaast is een complete inven
tarisatie van de wederopbouwarchitectuur
uitgevoerd. Gelijktijdig is langs verschillende
lijnen door de gemeente gewerkt om het draag
vlak onder de bevolking en winkeliers voor de
wederopbouwarchitectuur te vergroten, onder
meer door een huis-aan-huis verspreide fraaie
brochure getiteld "Gekoesterde continuiteit.
De wederopbouw van de Tielse binnentsad
(1945-1965). (nog verkrijgbaar via de
gemeente!).
In een nauw samenwerkingsverband tussen
de Kwaliteitscommissie (gecombineerde wel
stands- en monumentencommissie voor de
binnenstad) en de gemeentelijke monumenten
ambtenaar Mark Stafleu (inmiddels werkzaam
in de gemeente Utrecht) wordt als vervolg
gewerkt aan de waardering van de geïnventari
seerde bebouwing. Enerzijds als bouwstenen
voor het Beeldkwaliteitsplan, anderzijds als basis
voor een selectie van gemeentelijke wederop-
bouwmonumenten.
De aanpak van de Tielse binnenstad toont aan,
waarin een betrekkelijk kleine stad groot kan
zijn. Vandaar, dat Tiel eind september 2000 de
gastheer was van het eerste Landelijk Weder-
opbouwoverleg. Dit initiatief van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg is er opgericht, om
de komende jaren regelmatig te komen tot een
uitwisseling van kennis, ervaring en beleid
tussen vergelijkbare "wederopbouwgemeen-
ten'. Voor 2001
staat als eerste de gemeente Rotterdam op het
programma, een van de andere voortrekkers op
dit gebied.
Drs. Peter Nijhof is werkzaam als coördinator
Industrieel erfgoed en Wederopbouw bij de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist.