Marmeren fonteintjes
in Amsterdam
V-$f
Hans Tulleners
De belangrijkste monumentenstad van Nederland - sinds
29 januari 1999 eindelijk beschermd stadsgezicht - is de
binnenstad van Amsterdam. Er staan 6919 monumenten. Met
als belangrijkste onderdeel het grote Amsterdamse grachtenhuis,
het fiere koopmanshuis, het imposante patriciërshuis en het drie
ramen brede 18de-eeuwse rijtjeshuis.
i-v *.fy
32
Heemschut
februari 2001
Het is opvallend hoe zeer die huizen op elkaar
lijken. Het meest merkwaardig blijft de vertica
liteit van de herenhuizen, waar overigens ook
dames wonen. De woon- en werkhuizen zijn
meestal niet breder dan 8,50 meter, maar ze
ontwikkelen zich wel in de diepte. Zeven van de
tien grote 'burgermanspaleisjes' bestaan uit een
voor- en achterhuis met een diepte van onge
veer 30 meter. Tussen die twee huizen bevindt
zich een open binnenplaats, waarop ramen van
het eerste en tweede huis uit kijken. Het zijn
dus over het algemeen hele lichte huizen en
ideaal om te worden 'geappartementiseerd'
Het type zal rond 1640 ontstaan zijn. Het
merendeel van deze hoge, smalle, maar diepe
huizen dateert uit de 18de eeuw.
Weinig documentatie
Op de stoepverdieping of eigenlijk de hoofd
verdieping worden de twee huizen met elkaar
verbonden door middel van een meestal rijk
geornamenteerde gang. Het gedeelte - naast de
binnenplaats - tussen het voor- en achterhuis
wordt ook wel tussenhuis of tussenlid genoemd.
Daar - met op het plafond prachtig stucwerk -
bevindt zich vaak een object, dat in tegenstel
ling tot bij voorbeeld stucwerk bijna nooit
beschreven is: een marmeren fonteintje. De
enige documentatie over dit stuk beeldhouw
werk is te vinden in het standaardwerk uit 1918
van K Sluyterman: Huisraad en binnenhuis in
Nederland in vroegere eeuwen. Dit prachtige
boek - tegenwoordig voor al bijna f 3 00,- te
koop, in een antiquariaat - kent 470 afbeeldin
gen. En zowaar zijn er twee afbeeldingen 402
en 403) gewijd aan marmeren fonteintjes. Een
klein stukje tekst is gewijd aan de voorloper van
ons wasbakje, want op bladzijde 3 09 staat:
Een onderdeel van de gang in het Hollandsche huis
waaraan bijzondere aandacht werd gewijd, was de
Gangfonteinin m-armer uitgevoerd en in groote
verscheidenheid van vorm. Het bekken is volgens de
Een onbekend onderwerp in interieurs van
Amsterdamse grachtenbuizen zijn de meestal
18de-eeuwse marmeren fonteintjes. Ze
bevinden zich bijna altijd in de gang, tussen
voor- en achterhuis. Het afgebeelde exemplaar
van Keizersgracht 119 dateert waarschijnlijk uit
de jaren 1750-1760 en laat in het midden een
dolfijn zien. Uit de mond van de dolfijn komt
het water. Foto's auteur.
lijn van een schelp geprofileerd en indien in een hoek
geplaatst, door een konsole gesteund. In den nisvor-
migen achterwand wordt door het beeldhouwwerk
en de keuzen der motieven op zinrijke wijze aan een
bron ofstroomend water herinnerd en de compositie
doet dikwijls denken aan de grotten en fonteinen in
de Hollandsche tuinen, met de fantastische coquilla-
ges, vreemde koralen of zonderlinge rotformaties.
In een relatief smal huis - Keizersgracht 323 uit
ca. 1730 - bevindt zich een imposante fontein.
Gang en fontein waren te zien in de film De
Aanslag naar het boek van Harry Mulisch.
Singel 58 dateert uit 1753. Het marmeren
fonteintje is in september 1985 gestolen. De
Vereniging van Eigenaren zou het graag weer
terug willen hebben. Weet u waar het zich
bevindt?
De dolfijn is het motief dat is gekozen voor de kraan,
die in koper is gegoten en geciseleerd.
Na heel lang zoeken heb ik nog twee regels
tekst gevonden over dit wel erg onbekende deel
van het interieur van het standaard Amster
damse grachtenhuis. Op bladzijde 38 van een
onbekend manuscript staat:
