Nederland voorop in Europa
Bij aanvechten overheidsbeslissingen
Nederland loopt in Europa voorop als het gaat om de mogelijk
heden voor particuliere monumentenorganisaties om haar
onwelgevallige overheidsbesluiten aan te vechten.
28
Heemschut
te water werd gelaten. Eind april bereikten de
88 overlevenden Batavia.
De sloep wordt beschouwd als het eerste schip
dat in Australië gebouwd werd.
De Zuytdorp
Het vlaggenschip van de V.O.C., toen het
grootse schip van Holland, de Zuytdorp, werd in
1712, met 286 passagiers en bemanning aan
boord, het laatst gezien toen het weg zeilde van
Kaap de Goede Hoop, op reis van Holland naar
Batavia. Pas in 1727 werden aan de West-
Australische kust, 240 kilometer ten noorden
van Geraldton, een oud kanon en een houten
beeldje geïdentificeerd als afkomstig van de
Zuytdorp.
Er was ook bewijsmateriaal dat een groot aantal
schipbreukelingen daar een periode had
gewoond. In 1958 werd het wrak 64 kilometer
ten Noorden van de Murchison River door
duikers gevonden. In 1978 werden 8000 zilve
ren munten van het wrak opgedoken door
medewerkers van het West-Australisch
Museum. Alle munten waren gedateerd met
het jaar 1711Er zijn redenen om aan te nemen
dat de overlevenden het binnenland zijn inge
trokken.
Doelwijck en Hester
Op een nacht in 1854 liepen de Doelwijck en de
Hester samen op een Koraalrif in de Koraal Zee.
De bemanningen stapten over in de reddings
sloepen. De mannen van de Hester werden
opgepikt door de Jenny Lind. De bemanning
van de Doelwijck is nooit teruggevonden.
De K IX
Nog meer Nederlandse wrakken liggen aan de
Australische kust. Eén daarvan is de onderzee
boot KIX. Op 8 Juni 1945 strandde deze op de
kust van Nieuw Zuid Wales ten zuiden van
Treachery Head, Seal Rocks, nadat ze, op
sleep, los was geraakt in ruw weer.
De 64.5 meter lange onderzeeër was gebouwd
in 1922 bij de Koninklijke Maatschappij
'De Schelde' in Vlissingen. Mijn vader,
J.D.H. Reynders (1899-1983), maakte deel uit
van het ontwerpersteam bij 'De Schelde' en
droeg waarschijnlijk zijn steentje bij aan de
bouw. Na de slag op de Javazee in 1942, hadden
de Japanners bijna alles bereikt wat ze van plan
waren in de Stille Oceaan. Een Amerikaanse,
een Britse en een Nederlandse vloot waren
verslagen. Onder water kon de KIX ongezien
naar Australië vluchten, het enige geallieerde
land binnen het bereik van zijn brandstofvoor
raad. Het schip arriveerde in Fremande en
werd een actieve eenheid van de Australische
zeestrijdkrachten. Het werd gestationeerd bij
het Marine Depot Kangeroo Island, Sydney.
Onderdelen voor de vreemde onderzeeër
waren echter moeilijk te krijgen, zodat de boot
in 1944 omgebouwd werd voor het transport
van dieselolie.
Het wrak werd als schroot verkocht voor de
schroot, maar kon niet vlot getrokken worden.
Het ligt daar nog steeds, begraven onder een
paar meter zand, soms zichtbaar als de bran
ding het zand tijdelijk wegspoelt. Het werd als
beschermd historisch scheepswrak verklaard in
de Gouvernement Gazette van 24 Oktober
1991, vanwege de Commonwealth Historie
Ship Wreek Act 1976. Het is het enige onder
zeebootwrak op de kust van Nieuw Zuid Wales-
Het strand heet nu officieel 'Submarine Beach'.
P.B. Reynders emigreerde in 1970 naar Australië,
waar hij onder meer werkzaam was als Head of the
Townplanning Department van de staat New South
Wales.
Literatuur
Kenihan G.H. (red.) The Journal ofAbeljansz.
Tasman-1642, Limited edition (500) Australian
Heritage Press, Adelaide 1968.
Nathiel R and Preston A. (ttd.) Atlas ofMartime
History Facts on File Inc. New York, 1986.
Cambridge History of the British Empire- Australia
Vol VII pt 1 Cambridge University Press 1988.
Fernandez A.F. (red.) The Times Atlas of World
Exploration New York 1991.
New South Wales State Heritage Inventory
Lngleman-Sundberg C. Relicsfrom the Dutch East-
Indiaman Zeewijck foundered in 1727 Western
Australian Maritime Museum Publication No. 10,
1978.
The Australian Encyclopaedia Prince Reading
Thompson, 6th edn, Vol 7 1996.
Ward R. Australia since the coming of man
StMartin's Press, New York 1965.
Aldus graaf Strachwitz, bestuurder van enkele
Duitse cultuurorganisaties op de onlangs in
Praag en Nicosia gehouden conferenties van
Europa Nostra, de Europese bundeling van
particuliere monumenteninstellingen.
Strachwitz stelde, dat particuliere organisaties
op monumententerrein zich als 'derde sector'
naast de overheids- en commerciële organisaties
vaak onvoldoende 'geldend' kunnen maken. Dat
gaat niet alleen op voor Oost-Europese maar
ook voor een aantal West-Europese landen.
Het is daarom noodzakelijk,dat organisaties als
Heemschut overal hun kracht versterken en
meer bevoegdheden krijgen.
Als afgevaardigde van Heemschut bij Europa
Nostra wees mr. Ernst Dienaar erop, dat in
Nederland reeds wettelijke regelingen bestaan
om overheidsbesluiten te veranderen.
Zo geeft de Monumentenwet burgers en orga
nisaties het recht om evenals de overheid dat
kan actie te ondernemen een object aan te
wijzen als beschermd monument en, als een
voorstel wordt afgewezen, hiertegen in beroep
te gaan en een rechterlijke uitspraak te vragen.
Maar ook in veel andere zaken heeft de burger
mogelijkheden om te trachten
middels het bestuursrecht hem onwelgevallige
overheidsbesluiten aan te vechten.
De 'derde sector' heeft daartoe in ons land
reeds wettelijke middelen verkregen.
Zo kan Heemschut in voorkomende gevallen
procedures starten om een beoogd doel te
bereiken. Het is duidelijk, dat een organisatie
als Heemschut bij het ontbreken van wettelijke
middelen in andere landen veel minder tot
stand zou kunnen brengen.
Men kan dan slechts hopen op een zekere
bereidheid van de overheid aan de wensen van
'derden' tegemoet te komen.
Een werkelijke vooruitgang, ook buiten Neder
land, zou kunnen worden bereikt wanneer de
aan Europa Nostra deelnemende landen hun
wettelijke systemen zouden verruimen na
onderlinge vergelijking. Men zou moeten
streven naar een min of meer eenstemmig
wettelijk kader, te vergelijken met het
Nederlandse. Maar dat zal nog een lange weg
vergen, zo bleek in Nicosia.
Redactie
februari 2001
