Actualisering Rijkslijst
Bert van Bommel
Redengevende omschrijvingen te summier en verouderd
De Rijksdienst voor de Monumentenzorg gaat van start met een
nieuw project: de herziening en actualisering van de reden
gevende omschrijvingen van monumenten. Op het eerste gezicht
lijkt dit een tamelijk overbodig project. Er zijn immers genoeg
projecten te verzinnen waaraan geld kan worden besteed. Is het
niet aan daadwerkelijke restauratie, dan wel op het terrein van
instandhoudingstechnisch of bouwhistorisch onderzoek. Geld is
er altijd te weinig, zaken om geld aan te besteden te veel. Toch
zal ik de laatste zijn om dit project te bekritiseren. Het is alleen
vele jaren te laat van start gegaan.
4
Heemschut
De oude redengevende omschrijvingen (de
officiële teksten, die worden gemaakt bij de
aanwijzing tot beschermd monument) beslaan
meestal slechts enkele zinnen. Zoals bijvoor
beeld: 'jPand met eenvoudige lijstgevel. Van
eenvoudige doch harmonische architectuur.'
Tegenwoordig, en met name geldt dat voor de
omschrijvingen die in het kader van het
Monumenten Inventarisatie Project (MIP) zijn
gemaakt, bestaat een redengevende omschrij
ving uit een lap tekst die zelden minder dan
enkele A4-tjes omvat. Zowel de korte als de
lange omschrijvingen schieten hun doel
voorbij.
Doel van de redengevende omschrijving
De redengevende omschrijving is het docu
ment waarmee het monument is ingeschreven
in het register van beschermde monumenten.
Dat geldt in elk geval voor alle monumenten
die worden beschermd in het kader van de
Monumentenwet 1988. Maar ook de meeste
gemeenten en provincies in het bezit van een
monumentenverordening schrijven op min of
meer gelijke wijzen hun monumenten in een
lijst (register) van beschermde monumenten.
De omschrijving moet uitsluitsel bieden over
twee zaken: wat er is beschermd (omschrijving)
en waarom (reden). Die redenen zijn ontleend
aan redenen, in de wet (of de verordening)
genoemd. Andere redenen zijn immers niet
rechtsgeldig. In de monumentenwet staat
onder artikel 1 bijvoorbeeld: 'van algemeen
belang wegens schoonheid, hun betekenis voor
de wetenschap of hun cultuurhistorische
waarde'
In de hierboven geciteerde omschrijving is in
eerste oogopslag duidelijk wat beschermd is.
De omschrijving spreekt van een 'Pand-, dus
het gehele pand is beschermd. Het wordt lasti
ger als dat pand een uitbouw heeft. Hoort die
uitbouw nu bij het beschermde pand, of niet.
Daar zou je over kunnen twisten en het doel
van een redengevende omschrijving is nu juist
dat je over dit soort zaken niet hoeft te rede
twisten, maar dat die duidelijk omschreven
staan. In dit geval had de tekst dus moeten
luiden: 'Pand met eenvoudige lijstgevel. De
bescherming strekt zich niet uit tot de uitbouw- of
juistPand met uitbouw. Eenvoudige lijstgevel-
In de praktijk blijkt dat er veel verwarrende
teksten bestaan. Dat komt omdat de doelstel
ling van de redengevende omschrijving niet
duidelijk voor ogen is gehouden. Zo komt het
bijvoorbeeld regelmatig voor dat het woord
'gevel' als pars pro toto voor een pand is
gebruikt. Bijvoorbeeld in de volgende omschrij
ving: 'Pand met klokgevel, vermoedelijk XVIII.
Daarnaast een eenvoudige tuitgevel. Belangrijk
voorde omgeving van de Grote Kerk.' Letterlijk
gelezen staat hier dus dat één pand is beschermd
en van het andere alleen de gevel! De bedoeling
was natuurlijk om beide panden te beschermen,
maar zo is het niet op geschreven. Een eigenaar
kan hier dus, met recht, beweren dat 'alleen de
gevel op de monumentenlijst staat'; de ambte
naren van de Rijksdienst zullen dit steeds ten
stelligste ontkennen, maar strikt genomen
hebben zij het gelijk zeker niet aan hun kant.
Een mooi voorbeeld van dergelijke ondoor
dachte omschrijvingen vormt die van het
Rijksmuseum te Amsterdam. Deze omschrij
ving luidt:Rijksmuseumgebouwd 1877-1885
doorP.J.H. Cuypers, hoofdzakelijk in neo-renais-
sance vormen.'je. vraagt je dan onmiddellijk af,
of de tuin nu een integraal onderdeel van het
Rijksmuseum vormt, of dat deze er niet bij
wordt gerekend. Wel is duidelijk, dat de zoge
naamde 'Vermeeruitbouw' (het gedeelte boven
de onderdoorgang, waarin de Nachtwacht
hangt) niet bij het beschermde monument
hoort. Deze Vermeeruitbouw is immers na
1885 tot stand gekomen en is dus, door de hier
gekozen tekst, uitdrukkelijk buiten de bescher
ming gehouden.
Als we boven aangehaalde voorbeelden bezien
naar de mate waarin de reden van bescherming
wordt aangegeven, dan scoren ze bedroevend.
'Van eenvoudige doch harmonische architectuur^
verwijst indirect nog enigszins naar begrippen
als schoonheid en wetenschap (architectuur
historie), waar de link bij beide andere
omschrijvingen ligt moeten we maar raden.
MSP
Het manco van de beperkte redengevende
omschrijvingen was ook bij de Rijksdienst al
duidelijk toen men met het Monumenten
Inventarisatie Project van start ging. Al daar-
december 2000
