De Yskeriaanse aanpak
Mariëtte Polman
Restaureren is een vak
'Als ons restauratieproject klaar is moet je niet kunnen zien dat we
geweest zijn.' Dat is een belangrijke opvatting van Yske Braaksma,
architect van het bureau Braaksma Roos. Op dit moment is hij
bezig met de restauratie van het Forteiland, het verdedigingswerk
voor de kust van IJmuiden. Tijdens een rondwandeling op het
forteiland legt hij uit waar het bij restaureren om gaat.
38
Heemschut
december 2000
Yske Braaksma (Haarlem 1946) komt tijdens de
stageperiode van de avond-HTS in contact met
het restauratievak. Bij een kleine aannemer in
Amsterdam leert hij de praktijk van het maken
van kozijnen, trappen en meubels. En hij raakt
geboeid door de ambachtelijke kant van restau
reren tijdens het herstel van een Amsterdams
monument. Aan de TU Delft specialiseert hij
zich vervolgens tot restauratiearchitect. Samen
met medestudent Job Roos studeert hij eind
jaren '70 af op een restauratieplan voor het
Haarlemse Enschedé-complex. Daarmee zijn
ze een van de voorlopers op het gebied van
restauratie van industriële complexen. Vanaf
1982 werken Yske Braaksma en Job Roos geza
menlijk als bureau Braaksma ér Roos, architec
tuur en restauratie. Belangrijke projecten van
het in Bloemendaal en in Den Haag gevestigde
architectenbureau zijn het Hofje van
Heythuysen (Haarlem), het landgoed Groot
Bentveld (Bloemendaal), het landgoed
Velserbeek (Velsen), de Passage, de Joodse
Begraafplaats, het Paleis Lange Voorhout en
het Gemeentemuseum (Den Haag). Naast
Yske Braaksma op het Forteiland voor de kust
van IJmuiden. Foto auteur.
restauraties ontwerpt het bureau ook nieuw
bouw. Bij al hun projecten zoeken zij naar de
essentie, naar het karakter van de omgeving of
het te restaureren object. Het restauratieproces
is bij hen een constante afweging en zoektocht
naar de spanning tussen het oude en het
nieuwe. Sinds drie jaar werkt Yske Braaksma
volgens deze methode aan de restauratie van
het Forteiland in IJmuiden.
Forteiland
Hevig beukt het water van het Noordzeekanaal
tegen het bootje dat ons vanuit de haven van
IJmuiden naar het Forteiland vaart. Woest
voortjagende grijze wolken, grauwe rookplui
men van de Hoogovens, zeesluizen en passe
rende grote zeeschepen en de geur van teer
vormen het decor. En dan, toch nog onver
wacht, doemt daar het kustfort IJmuiden op,
het imposante verdedigingswerk dat ooit deel
uitmaakte van de Stelling van Amsterdam.
Hetkustford is tussen 1881-1889 gebouwd,
direct ten noorden van de monding van het pas
gegraven Noordzeekanaal. Als belangrijk
onderdeel van de Stelling bewaakte het de
zeetoegang tot Amsterdam. Het fort ligt
midden in een diepe kom die wordt omgeven
door een droge gracht, aangelegd ter verdedi
ging van aanvallen vanaf het land. Zo'n drie
honderd manschappen leefden hier tussen
munitieopslag en zwaar geschut.
Door de uitbreiding van het havengebied in
1929 komt het fort op een eiland te liggen. In
1943 maakt het forteiland deel uit van de
Festung IJmuiden, onderdeel van de Atlantik-
wall, de Duitse verdedigingslinie langs de
West-Europese kust. De Duitsers bouwen er
drakentandversperringen en mitrailleurkoepels
en circa dertig bunkers die door middel van
ondergrondse gangen met elkaar en met het
oude fort verbonden zijn. Na de oorlog verval
len fort en eiland tot een ruïne. Er wordt het
een en ander opgeblazen en het puin wordt
gedumpt in de droge gracht. Met de verbreding
van het Noordzeekanaal in 1967 verdwijnt de
helft van het forteiland in het kanaal.
Afblijven
Er gaat een vreemde, moeilijk te verklaren
bekoring uit van dit geïsoleerde stukje geschie
denis midden in het zeewater. Overal valt je
oog op grillige bouwsels uit een volstrekt voor
bije tijd. Op imponerende ijzeren pantsergale
rijen, geschutskoepels, bunkers en mossige
betonklompen. Het is de tijd waarin bomvrije
onderkomens en verdedigingswerken gebouwd
werden om bestand te zijn tegen het grofste
geweld. Daarom waren ze bijna niet te slopen
toen ze niet meer nodig waren. Weggezonken
onder steeds dikkere lagen puin en duinzand
raakte dit fort bijna voorgoed in de vergetel
heid. Op het nippertje werd de waarde ervan
gezien: het jonge bedrijf IMTIN zag het als een
uitstekende locatie voor het oprichten van een
instituut voor maritieme veiligheidstrainingen.
Het onderkennen en behouden van die merk
waardig geheimzinnige sfeer is precies wat Yske
Braaksma voor ogen staat. Sinds 1997 is het
architectenbureau Braaksma Roos betrokken
bij de restauratie van het Forteiland. Het kust
fort was inmiddels een provinciaal monument
en, als onderdeel van de Stelling van
Amsterdam, eveneens een Unescomonument.
'Als wij hier over drie jaar klaar zijn moet je
eigenlijk niet kunnen zien dat we hier gerestau
reerd hebben', zegt Braaksma terwijl we klaute
rend over betonbrokken opeens oog in oog
staan met een bizarre pantsergalerij, een impo
sant gietstalen geschut dat op zee is gericht.
Die uitspraak is niet zo vanzelfsprekend. Zo lag
er een plan om het fort op te frunniken tot een
soort Efteling. Een ander idee was herstel van
het fort in zijn oude 19de-eeuwse glorie. Maar
het terugrestaureren naar één specifieke
