ONTDEMPING TEKENT
NIEUWE TIJDGEEST
Veel plannen om gedempt water weer open te graven
Op dit moment kan zonder meer gesproken worden van een
hausse van ontgravingsplannen. Zowel gemeenten als particulieren
zien een nieuwe toekomst voor in het verleden gedempte
waterwegen. In 1996 verscheen bi] de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg het boek 'Nederland Waterland. Een nieuw
leven voor gedempte grachten, vaarten, havens en beken.' Het
boek beschrijft verleden, heden en toekomst van een zestiental
projecten in Nederland, die als gemeenschappelijk thema het
ontgraven van in het verleden gedempte waterwegen hebben.
Marie-Louise de Vries
De Bond Heemschut heeft een belangrijke rol
gespeeld in de dempingsgeschiedenis van Nederland
en wel als felle tegenstander en regelmatig met succes.
De dempingshausse van de jaren '60 en '70 heeft echter
vele stads- en dorpsgezichten aangetast. De rollen zijn
nu omgekeerd: in het verleden gedempte waterwegen
worden ontgraven en het verkeer uit de centra terug
gedrongen: een kentering in het doen en denken van
bestuurders en inwoners van Nederlandse gemeen
ten. Vele Nederlandse dorpen en steden vinden hun
oorsprong aan een beek of rivier. Het ontbreken van
nabijgelegen water was in veel gevallen de reden voor
het graven van een gracht of vaart, vaak uitmondend in
een haven nabij het centrum van de stad. Het water
werd onder meer gebruikt in het huishouden, de voed
selvoorziening en het vervoer ten behoeve van handel.
Met de industriële ontwikkeling veranderde de opvat
ting over het nut van water in de stad. Vervuiling en
het ontbreken van riolering waren aanvankelijk
redenen om een waterloop te dempen. Later was het
het verkeer dat een prominente plaats moest krijgen in
het centrum van de stad ten koste van een historische
gracht of haven. Zo werden in heel Nederland talloze
beken, rivieren, grachten, vaarten en havens gedempt:
een deel van het Rokin in Amsterdam veranderde in
een parkeerplaats, de Drachtstervaart werd een brede
verkeersweg evenals de singel bij de Amsterdamse
Poort in Haarlem. Toch gingen deze dempingen niet
zonder slag of stoot. Hoewel er veel voorstanders van
dempingen waren (wat niet zo heel verwonderlijk was
aangezien vele binnenstedelijke watertjes als open riool
dienden en derhalve enorm stonken), stuitten de
gemeente-ambtenaren ook op verzet. Naast particu
liere oppositie was de Bond Heemschut één van de
belangrijkste tegenstanders van de dempingen.
Alerte acties van Heemschut
De in 1911 opgerichte Bond Heemschut heeft in de
Nederlandse dempingsgeschiedenis een belangrijke rol
gespeeld. Op voorgenomen dempingen van gemeen
ten werd alert gereageerd en onmiddellijk actie onder
nomen in de vorm van brieven en uitgebreide toelich
tingen. Zo ook in Sommelsdijk, een dorp gelegen op
het eiland Goeree-Overflakkee. De omwonenden van
de kerkgracht van Sommelsdijk klaagden al vanaf het
einde van de 19de eeuw over de stank die het water
verspreidde. Erg verwonderlijk was dit niet, omdat een
aantal riolen erop loosde en de omwonenden er zelf
hun afval in wierpen. Daarom besloot het gemeentebe
stuur in 1924, na jaren van beraad en plannenmakerij,
de gracht te dempen. Heemschut was de eerste die op
het raadsbesluit reageerde met een brief waarin gepleit
werd voor het behoud van de historische kerkgracht.
De bevolking liet zich echter niet stoppen en nam de
demping van de gracht zelf ter hand. Verschillende
burgers protesteerden en droegen alternatieven aan
voor de overlast. Zo ook een plan voor het uitbaggeren
van de vervuilde gracht en het water erin te verversen.
Een tweede brief van de bond volgde op 4 juni 1924:
'Aangezien zich ten opzichte van de mogelijkheid voor
augustus 2000
Heemschut
11
