16
Heemschut
juni 2000
Beka schoorsteen in Tilburg.
zestig fabrieksschoorstenen in de periode 1880-
1950. Een recente inventarisatie, uitgevoerd
door een werkgroep van de Stichting
Industrieel Erfgoed Leiden (STIEL) leert dat
deze stad thans minder dan vijf oude bedrijfs-
schoorstenen telt.
Zonder steiger
De Ridder's Eerste Hollandsche Schoorsteen-
Steenfabriek uit Den Haag met een eigen steen
fabriek in Leiden, gelegen aan de Haagsche
Schouw aan de Rijn, maakte er reclame mee:
'...Onze schoorsteenen worden gebouwd
zonder steiger, binnen, door bekwame
monteurs die uitsluitend schoorsteenen
bouwen en hunne jarenlange ervaring waar
borgt soliditeit (zie onze vele attesten en refe
rentiën van uitgevoerde werken).'
De Ridder maakte gebruik van een speciaal
soort radiale vormsteen, voorzien van kleine
gaten. 'Die worden uitsluitend in onze schoor-
steenbouw gebruikt en ze verdienen de voor
keur boven iedere andere soort.'
In de jaren '60 kwam er langzaam maar zeker
een eind aan de bouw van bakstenen fabrieks
schoorstenen. Eerder werden trouwens al
beton en metaal gebruikt voor de bouw van
bedrijfsschoorstenen, zeker wanneer een grote
hoogte was vereist.
Tienduizend
Volgens schattingen zijn er in de periode 1880-
1960 ongeveer tienduizend fabrieksschoor
stenen in ons land gebouwd. Daarvan kwam
zeventig procent voor rekening van de twee
grote bouwers: De Ridder en Canoy
Herfkens. In onze dagen zijn er nog ongeveer
vijfhonderd over.
Op een symposium over fabrieksschoorstenen
bleek dat het behoud van de oude pijpen niet
zo'n eenvoudige zaak is. De fabrieksschoorste
nen hebben vooral te lijden van binnendrin
gend water. De pijp wordt van binnen aangetast
en zonder onderhoud gaat de schoorsteen snel
achteruit. Het is dan ook zaak de bovenkant van
de pijp af te dekken en aan de onderkant te
zorgen voor een goede beluchting.
Herbestemming is voor het behoud van indus
trieel erfgoed een belangrijk gegeven. Maar
fabrieksschoorstenen kunnen moeilijk een
andere bestemming krijgen. Niettemin zijn er
voorbeelden van oude fabrieksschoorstenen,
Schoorsteen Janssen Tilanus te Vriezenveen.
die te pronk staan temidden van woonbebou
wing. Dat is bij voorbeeld het geval met de
fraaie schoorsteen van de vroegere textiel
fabriek BeKa in Tilburg.
Volgens drs. P. Nijhof, coördinator industrieel
erfgoed van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, is voor het behoud van oude
fabrieksschoorstenen een plaatselijk draagvlak
onontbeerlijk. Een belangrijk obstakel voor
onderhoud is uiteraard het geld. Oude, niet
gebruikte schoorstenen kosten geld en ze
leveren niets op, is de redenering.
Sinds kort zijn er echter ook voor fabrieks
schoorstenen, die rijksmonument zijn, moge
lijkheden voor een onderhoudssubsidie.
Zo kan de eigenaar van een dergelijk monu
ment volgens de geldende onderhoudsregeling
per jaar een bedrag tot 12.000 gulden voor
onderhoud krijgen. Mogelijk kunnen gemeen
ten in navolging van de rijksonderhoudsrege
ling in voorkomende gevallen ook tot een
subsidie in de onderhoudskosten komen.
IVibo Burgers is journalist te Hoofddorp.
