De fabrieksschoorsteen
afgedaan
heeft
Stichting wil behoud
Wibo Burgers
'Alle pijpen zijn verdwenen, in
fabrieken wordt gewoond...'
Een dichtregel van de
cabarettier Willem Wilmink
over het verval van Enschede
als fabrieksstad. En inderdaad,
er kan geen twijfel over bestaan:
de gemetselde fabrieks
schoorsteen heeft afgedaan.
Enige tijd geleden is dan ook de
Stichting Fabrieksschoorstenen
(STIF) opgericht die zich wil
inzetten voor het behoud van
een representatieve selectie
van fabrieksschoorstenen.
juni 2000
Heemschut
15
Schoorsteen achter de Haarlemmerstraat te Leiden, gezien vanaf Nieuwe Rijn. Foto's auteur.
Bij het gebruik van stoommachines diende de
schoorsteen voor de afvoer van de verbran
dingsgassen, die vrijkomen bij het stoken van
de ketel van een stoommachine. Ook moest de
schoorsteen zorgen voor voldoende 'trek'. De
regel was: hoe groter de ketel, hoe hoger de
schoorsteen.
Voor 1895 was het bouwen van ronde schoor
stenen een moeizame klus, want de rechthoe
kige stenen moesten afgehakt worden. Nadien
kwamen de zogeheten radiaalstenen in gebruik.
Die radiaalstenen hebben de vorm van een
taartpunt en afhakken was dus niet meer nodig.
Niettemin bleef het bouwen van een ronde
schoorsteen een karwei voor specialisten. Er
waren in ons land twee grote ondernemingen,
die de schoorsteenbouw voor hun rekening
namen: de firma De Ridder Co. uit Den Haag
en het Limburgse bedrijf Canoy ir Herfkens.
Daarnaast waren er nog enkele kleinere firma's,
die zich met schoorsteenbouw bezig hielden.
Uit archiefstukken blijkt dat de twee belang
rijkste ondernemingen elkaar felle concurrentie
aandeden. De aantallen gebouwde schoorste
nen, die in de prospectussen voorkomen, lijken
dan ook niet steeds even betrouwbaar.
Zo bouwde De Ridder alleen al in Leiden zo'n
