Nota Belvedere definieert
cultuurhistorie te eenzijdig
Willem van der Ham
Vorige zomer zag de nota Belvedere het licht. Daarin staat het
regeringsvoornemen verwoord om de cultuurhistorie sterker
richtinggevend te maken voor de inrichting van de ruimte. Als
belangrijkste motief voor het trekken van die beleidslijn geldt de
toenemende landschappelijke vervlakking. De nota schetst een
ommezwaai in dit proces door de culturele identiteit van de
leefomgeving een sterker accent te geven. De Tweede Kamer
bleek in december enthousiast over het beleidsstuk. Voor
verschillende beleidsterreinen zou het in de nota Belvedere
ontvouwde gedachtengoed een bouwsteen moeten vormen, om
te beginnen voor de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening.
2
Heemschut
Eindelijk is zo een basis gecreëerd om de voort
gaande onduistering van stad en land tot staan
te brengen. Dat is zo vaak geprobeerd en de
Bond Heemschut kan daarover natuurlijk goed
meepraten. Zo riep de bekende vakbondsman
Henri Polak zo'n zeventig jaar geledén in het
boekHet kleine land en zijn groote schoonheid'
zijn medeburgers op voor deelname aan de
strijd voor behoud van het landschap. En in
1974 schreef prof. dr. J.J.M. Timmers in
'Nederland wat ben je nog mooi', dat als er geen
maatregelen werden genomen en het bewust
zijn niet toenam honderd jaar later niets meer
van de schoonheid van Nederland over zou
zijn.
Het zijn maar twee voorbeelden. Keer op keer
moet de schoonheid van het land blijkbaar
onder de aandacht worden gebracht. Zo
verhaalt Willem van Toom in zijn recente boek
'De Rivier' van een waterbouwkundige die
tijdens een discussieavond over de dijkverzwa
ringen tegen hem riep: 'Wat vindt u' dan in
godsnaam zo mooi aan dat landschap?' Van
Toorn realiseerde zich toen 'dat er mensen
bestonden die landschappen zagen als een
tekentafel, waarop je dingen kon weggummen
om nieuwe te tekenen.' Maar met de nota
Belvedere kan dus de vlag uit. Een mijlpaal is
bereikt. Niet langer kan de cultuurhistorische
betekenis van het landschap zo gemakkelijk
meer worden omzeild.
Kentering in beleid
Belvedere is een bijzondere nota. De nota ziet er
niet alleen fraai uit, hij verleidt ook tot vertier.
In de bijlage - een apart boekwerk - staan maar
liefst zeventig ideeën voor leuke uitstapjes.
Zelfs vanuit de luie stoel valt er heel wat te
ontdekken. Zo had ik nog nooit gehoord van de
polder Arkemheen bij Nijkerk, een polder die
volgens Belvedere toch tot de meest bijzondere
van Nederland behoort maar ik niet eens in
mijn vrij gedetailleerde atlas kon vinden.
Maar het gaat natuurlijk om de inhoud. Die is
ambitieus. Er is op serieuze wijze werk van
gemaakt om een basis te leggen voor een werk
bare relatie tussen cultuurhistorie en ruimte
lijke ontwikkeling. Dat is zeer verheugend. In
een land waar bestuurders rondlopen met zo
weinig historisch en landschappelijk besef dat
er zelfs nieuwbouwwijken en ziekenhuizen in
de uiterwaarden van rivieren worden gebouwd,
werd dat ook hoogtijd.
In de nota wordt het erkennen en herkenbaar
houden van cultuurhistorische identiteit voor
zowel het stedelijke als landelijke gebied
beschouwd als kwaliteit en uitgangspunt voor
verdere ontwikkelingen. Het gaat dus niet puur
om behoud en bescherming van waardevolle
gebieden, maar om 'de creatieve benutting' van
cultuurhistorische waarden, of, zoals het elders
in de nota heet, 'het cultureel vermogen als
vruchtbare bron' om de ruimtelijke trends, die
apart worden beschreven, in goede banen te
leiden.
Als instrument voor cultuurhistorische waarde
ring wordt de Belvedere-kaart gepresenteerd.
Deze is gebaseerd op basiskaarten waarop de
cultuurhistorische waarden staan aangegeven
vanuit drie invalshoeken: archeologisch, histo-
risch-(steden)bouwkundig en historisch-land-
schappelijk.
Dit instrument vormt in feite de kern van het
beleid, waaraan vrijwel de gehele nota verder is
opgehangen (en de bijlage in zijn geheel).
Belvedere-gebieden zijn streken met een accu
mulatie van (verschillende) waarden en/of een
integrale samenhang van waarden.
Mooie woorden
Op zich is het zeer te waarderen dat de cultuur
historie in verband wordt gebracht met (wense
lijke) ontwikkelingen op andere beleidsterrei
nen. Maar in de uitwerking van die fraaie
doelstelling is de nota betrekkelijk vaag. Zo
wordt benadrukt dat de relatie tussen cultuur
historie en ruimtelijke ordening onder span-
april 2000
