Nooit meer tobben in Den Bosch
Bert Franssen
Heemschut Monumentendagen op 24 en 25 juni in Den Bosch
Monumentendagen in Den Bosch, op 24 en 25 juni, da's altijd
goed. Want de stad mag er zijn en iedereen in Nederland weet
dat. Maar als het gemeentebestuur in de jaren '60 en '70 zijn
zin had gekregen, was Den Bosch redelijk ten onder gegaan.
Huiveringwekkend waren de plannen toen. Zo zou de
Binnendieze, één van dé attracties op de Monumentendagen, zijn
gedempt. Hoofdrolspeler in het verzet was jan van der Eerden, al
decennia lid van Heemschut Noord-Brabant.
april 2000
Heemschut
37
De Verwerstraat is een straat met lange rijen
gaaf gebleven oude panden, waaronder high-
lights als het Noord-Brabants Museum.
Architect Jan van der Meer, beroemd PC-lid,
woont er. Zijn huis is zo'n 500 jaar oud. Pal
erachter stroomt de Binnendieze, een wirwar
van heel smalle waterweggetjes, die onder de
huizen doorlopen, en oorspronkelijk dateren
uit de 13 de eeuw. Hij heeft de Dieze achter zijn
huis onlangs zelf behoedzaam overkluisd met
een vertrekje. Een reconstructie, tot op de
steen nauwkeurig, van de toestand die vroeger
bestond.
De kamer aan de straatzijde waar we elkaar
spreken, is helemaal in stijl ingericht, met oude
prenten aan de muur, antieke meubels, een
piano en zelfs een grote harp. Zo'n kamer
waarbij je denkt: krant de deur uit, poëzie
muziek, nooit meer tobben.
Maar juist hier zijn heel wat strategieën uitge
stippeld, politieke acties voorbereid. Vooral in
de jaren '60 en '70 heeft hij, zij aan zij met Hein
Bergé, die onlangs afscheid nam als PC-lid,
ongelofelijk veel voor elkaar gekregen.
Demping van de Binnendieze, het plan voor
een 100 meter hoog Provinciehuis midden in
de oude stad, doorbraakplannen, ze kregen het
van tafel. Eerst als comité Behoud Binnenstad,
vervolgens als de door hen opgerichte politieke
partij Beter Bestuur. Vaak was het een uitput
tingsslag, een kwestie van de langste adem. Van
der Eerden: 'Mijn mede-raadscommissieleden
vonden mij maar een vervelende man. Tijdens
een commissievergadering wilde ik eens een
voorstel toelichten. Fractievoorzitter Van der
Kooy van de PvdA zakte toen onderuit, deed zijn
ogen dicht en zei: "Willen jullie me weer wakker
maken als Van der Eerden uitgesproken is?
Dan kan ik weer deelnemen aan de discussie."
Van der Eerden was bij uitstek de man achter
de schermen. Hein Bergé kreeg als woordvoer
der van het actiecomité, Heemschut en Beter
Bestuur, dat ooit vier zetels behaalde, de credits,
Jan van der Eerdens rol die zeker zo groot was,
bleef onderbelicht en naar verluidt had hij het
daar wel eens moeilijk mee. Hij ontkent dat ook
niet. Maar zo gaan die dingen nu eenmaal.
Binnendieze
Een vaartocht door de Binnendieze, opgeno
men in de Monumentendagen, is tegenwoordig
een toeristische attractie, waarvoor wachtlijsten
bestaan. Maar behoud daarvan was in de jaren
'60 een dubbeltje op zijn kant. Van der Eerden
belde herhaaldelijk met directeur Meischke van
de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
De Rijksdienst was het beoogde Beschermd
Stadsgezicht van Den Bosch aan het afbakenen.
Ik zei tegen Meischke: 'Dat Beschermd
Stadsgezicht, dat jullie tot nu toe hebben gete
kend, is te klein. Als je het nu eens zodanig
uitbreidt, dat de Binnendieze er binnen valt...'
Nee, dat kon niet. Ik bleef hem maar opbellen,
om de andere dag zo'n beetje. Ineens zei hij: 'Ik
zit met een groot probleem. Onze stedenbouw
kundige, die zich ermee bezig houdt, heeft aan
het gemeentebestuur te kennen gegeven dat de
Binnendieze ons totaal niet interesseert! En dus
kan ik niet doen, wat jij graag zou willen.' 'Maar
dan zijn we hem wèl kwijt!', zei ik. Op één van
de laatste dagen van het debat is Meischke toch
door de knieën gegaan. Hij stuurde een nieuwe
tekening naar de gemeente: dit wordt het
Beschermd Stadsgezicht. Het grootste deel van
de Binnendieze viel er juist binnen. Ik zie het
nog voor me. De betrokken wethouder was
vreselijk ontdaan in het debat, Meischkes
nieuwe tekening was zojuist aangekomen. Hij
meldde dat en keek mij pal in het gezicht: 'Ik
heb het gevoel dat er mensen in de zaal zijn, die
er invloed op uitgeoefend hebben." Meischkes
brief heeft de doorslag gegeven. De gemeente
raad nam de demping wel aan, maar die kon
niet worden uitgevoerd.'
Ook het landelijk bestuur van Heemschut heeft
volgens Van der Eerden nog een belangrijke rol
gespeeld - zie het decembernummer van 1999.
'Als we actie voerden was het altijd een sterk
punt dat de landelijke Bond Heemschut zich
ermee bemoeide. Dat gaf echt veel steun.'
Kruithuis
In de route van de Monumentendagen wordt
waarschijnlijk ook museum Het Kruithuis opge
nomen. Heel actueel, want één van dé kwesties
in Den Bosch is op dit moment het plan om het
te verbouwen en uit te breiden. Het is een
onaanzienlijk gebouwtje, waar maken die
Brabanders zich druk over, denk ik eerst. Maar
dan blijkt dat ik voor het verkeerde Kruithuis
sta, de collectie van het museum is tijdelijk
elders ondergebracht. Het gebouw waar het om
gaat, is een zeshoekig monument van de eerste
orde uit de 17 de eeuw, bij de stadsmuur
gebouwd vlak nadat Frederik Hendrik de stad
veroverd had op de Spaansgezinden. Introvert,
robuust, ongenaakbaar. De binnenplaats, die ik
helaas niet kon zien, moet prachtig zijn. De
bekende architect Boris Sipek, aangezocht voor
het uitbreidingswerk, was onder de indruk,
weet Jan van der Eerden. Hij kwam met een
plan dat het gebouw optimaal respecteerde.
Maar de ambities van directeur Joris van het
museum en wethouder Rottier van cultuur,
reikten veel verder. En Sipek, ook maar een
mens, ging opnieuw aan het werk. In een nieuw
vergaand plan verdwijnen naburige gebouwen
uit de 19de eeuw voor nieuwbouw. Op korte
afstand van de hoofdingang verrijzen straalsge
wijs drie gebouwen. En om het zaakje rendabel
te maken, komt er iets verderop een woontoren
van 25-30 meter hoog. De architectonische
kwaliteit zal ongetwijfeld allure hebben, denkt
Van der Eerden. Maar daar is alles mee gezegd.
'Het principe deugt niet. Destijds heeft men
heel bewust niets gebouwd tussen het Kruithuis
en de stadsmuur. Dat behoort echt tot de
ambiance van het gebouw. De Rijksdienst voor
de Monumentenzorg heeft in een brief duide
lijk uitgesproken: het plan is helemaal niets.
Naderhand is men van gedachten veranderd en
dat vinden we onverkwikkelijk. De Raad van
