Biogasbronnen in Noord-Holland
met sluiting bedreigd
----- lp.,
Jan-Derk Gerritsen
Het zijn niet in de laatste plaats de overheden, die het gebruik
van alternatieve energiebronnen stimuleren. Daarom is het op
zijn zachtst gezegd merkwaardig, dat dijkgraaf en hoogheem
raden van het waterschap Uitwaterende Sluizen in Edam
overwegen om de laatste biogasbronnen in hun beheersgebied te
sluiten. Heemschut, de landelijke vereniging, die monumenten
beschermt zou Heemschut niet zijn als haar provinciale commissie
Noord-Holland niet ook om cultuurhistorische redenen bezwaar
had aangetekend tegen dit voorgenomen besluit.
- N-l
I v" i
r4jjnin'w. '"""TT" 1 fP
1
a
ni i
De uitvinding
36
Heemschut
{•i.
si. avi
-A\ A
De ontdekking van het biogas gebeurde eigenlijk
bij toeval. Aan het begin van de 19de eeuw werd
op het platteland op grote diepte naar water
geboord. Toen het IJsselmeer nog Zuiderzee was,
was het water er nog zout en dus niet geschikt als
drinkwater. Diep onder het zilte land werd op
30 meter zoet water gevonden. Bij het winnen
daarvan gebeurden nogal eens ongelukken door
brand of ontploffing. De kaasboer en uitvinder
Wouter Sluis stelde vast, dat op diezelfde diepte
soms ook gas mee omhoog kwam. Hij ontwierp in
de tweede helft van de 19de eeuw een m.ethode
om dit te winnen. In een ijzeren pijp, die tot op
30 meter de grond in gedrukt werd, bracht men
een houten pijp of staketsel van planken tot op
dezelfde grondlaag in. Onder water rot dat hout
niet. Het gas werd daar m.et een kracht van
3 atmosfeer omhooggedrukt en waar de pijp
iets boven het polderniveau of het slootwater
kwam bevestigde men een koperen sproeier.
Daaroverheen hing een grote emmer of ketel op
zijn kop in het water en 'simple comme bonjour
werd daarin het gas opgevangen, zoals m.en dat
later ook met hetstadsgas deed. Het gas drukte de
ketel omhoog en als men het gas afnam, om te
koken of er zelfs de hele boerderij mee te verwar
men, zakte de ketel navenant. Wilde m.en de druk
vergroten dan legde men eenvoudig een zak zand
op de ketel. Oudere systemen hebben zelfs een
katrol met gewichten, waarde emmer aan hangt..
Overtollig gas ontsnapte vanzelf, als de ketel te
hoog kwam,.
Industriële archeologie
Na de ontdekking van het biogas in de bodem
van Noord-Holland - vooral in de Beemster -
werd deze vorm van gaswinning ter plekke
grootschalig toegepast. In totaal werden na
1880 ruim 10.000 van deze apparaten voorna
melijk in het landelijk gebied aangelegd.
Genoemd hoogheemraadschap nam al in 1985
het besluit al deze bronnen te sluiten. Dat
meende zij te moeten doen op grond van een
rapport van de Dienst Landbouwkundig
Onderzoek uit datzelfde jaar waaruit bleek, dat
deze methode van gaswinning voor 50
verantwoordelijk was voor de vervuiling van
het oppervlaktewater met fosfaten en nitraten.
Iedereen zweeg toen over een eerder onder
zoek van de Vrije Universiteit in 1982, dat
Biogasbron bij Oostbuizen in de Beemster.
Foto Derk-)an Gerritsen.
concludeerde dat die vervuiling slechts 2
bedroeg. Onder dat rapport staan ook de hand
tekeningen van twee medewerkers van
Uitwaterende Sluizen, die aan het onderzoek
hadden meegedaan. Zelfs in 1940 toen nog op
800 plaatsen - voornamelijk bij boerderijen -
biogas werd gewonnen kwam naar voren, dat
deze bronnen geen noemenswaardige vervui
ling in het oppervlaktewater veroorzaken. Daar
komt nog bij, dat uit deze bronnen veel ijzer
meekomt. Dat verbindt zich met de fosfaten en
zorgt ervoor, dat na 100 meter voorbij de bron
het oppervlaktewater al nauwelijks meer
vervuild is.
Herbestemming niet nodig
Er resten nu nog ongeveer 150 bronnen. Vele
verdwijnen ook, omdat nieuwe bewoners van
boerderijen - meestal geen agrariërs - die
dingen maar lastig vinden en afbreken. Maar
ook daardoor gaat een stuk cultuurhistorie
verloren. En Heemschut acht deze industrieel-
archeologische monumentjes dermate interes
sant en onvervangbaar, dat ze bij het water
schap gepleit heeft voor het behoud ervan.
Voordeel ervan is ook nog, dat de bronnen nog
in gebruik zijn. Zulke objecten komen immers
het meest tot hun recht als ze in de historische
context blijven functioneren.
J.D. Gerritsen is PR-medewerker Heemschut
Noord-Holland.
april 2000
