Het Vissershop te Zaandam:
een tuindorp in last
Frank van de Poll
Wie op een willekeurige dag door het Vissershop, een tuindorp
in Zaandam, wandelt, waant zich in een voorbije wereld. Geheel
haaks op het huidige tijdsgewricht bevindt men zich plots in een
oase van rust waarin het gekrijs van de meeuwen aan de oevers
van de Zaan de idylle van deze tijdsmetamorfose alleen nog maar
versterkt. En wie vervolgens zijn fantasie de vrije loop laat ziet
gemakkelijk voor zich hoe in de vroege ochtend de ene groep
arbeiders de andere aflost om zich over de hobbelige steentjes
van de Hopstraat, onder het poortje door, naar de steiger aan
de Notenlaan te haasten en zich daar met het pontje over de
nevelige Voorzaan naar de fabriek te laten vervoeren, die eens
als een machtig bastion boven de kleine huisjes van het tegen
overgelegen Zaaneiland uittorende.
april 2000
Heemschut
25
Doch mijmering en fantasie zijn alleen de arge
loze wandelaar nog gegund. En hoewel
dezelfde stilte en verlatenheid aan het begin
van een nieuwe werkdag zelfs nu nog aanwezig
is, is dit alles slechts van een bedrieglijke schijn.
Want onder de oppervlakte van deze betrekke
lijke rust woedt een luidruchtige strijd over het
voortbestaan van het Vissershop tussen eige
naar, woningbouwvereniging Zaandams
Volkshuisvesting (ZVH) en bewoners. Een
polemiek, aan de ene kant gedicteerd door
koele exploitatiecijfers, aan de andere kant door
nostalgie en emoties.
Het tuindorp Vissershop ligt op een stuk
buitendijks gebied tussen de Zuiddijk en de
Voorzaan. Het gebied ontstond door aanslib
bing en werd na de totstandkoming van het
De Notenlaan in Zaandam.
Noordzeekanaal drooggelegd en omdijkt. De
naam hop duidt op een door aanslibbing steeds
ondieper en kleiner wordend water. In eerste
instantie werd het Vissershop nog benut als
bouwland, maar vanaf 1910 werd het gebied
gaandeweg bebouwd met zowel woningen als
bedrijven. Het arbeidersbuurtje is tussen 1914
en 1919 gereedgekomen naar een ontwerp van
het Amsterdamse architectenbureau Gulden en
Geldmaker. De relatief late opleverdatum had
alles uitstaande met de moeizame omstandig
heden waarin de bouwwereld zich tijdens de
Eerste Wereldoorlog bevond. Als opdrachtge
ver figureerde woningbouwvereniging ZVH,
die in 1913 was opgericht ten behoeve van de
arbeiders van houtfirma Willem Pont, tot 1990
gesitueerd op het even verderop gelegen
Zaaneiland.
In totaal verrezen er 282 woningen, 3 winkels
en het kantoorgebouwtje van de pas gestarte
woningbouwvereniging, alle gegroepeerd in
losse rijtjes van vier tot zeven eenheden. De
Vissershopschool aan de Lindenlaan verscheen
pas enige jaren later maar is bij de herinrichting
van het schoolplein, zo'n tien jaar geleden,
