oktober 1999
Heemschut
29
De merkwaardige trap tijdens de restauratie.
pen. Toen de zaakwaarnemers van de ON-
mijnen in 1987 het kasteel aan Van der Valk
verkochten, verkeerde het kasteel in elk geval in
een kritieke staat. Het werd nog wel enkele
jaren bewoond door kunstenaars en andere
personen met een avontuurlijke inborst, maar
uiteindelijk was bewoning onverantwoord.
Slechts dankzij klampen en trekstangen stond
het monument nog overeind, maar ook dit
korset stond op knappen. Toen eind 1997
met de restauratie werd aangevangen, was
dat zonder overdrijving meer dan nood
zakelijk.
Historiserend
Van der Valk heeft architectenbureau Mertens
verzocht om de restauratieplannen te ontwer
pen. Volgens de beproefde formule van het
bureau werden herstel en vernieuwingen
zonder camouflage-trucs doorgevoerd, opdat
er een prikkelende confrontatie tussen oud en
nieuw tot stand zou komen. De voorstellen van
het bureau waren in de ogen van Van der Valk
soms te radicaal, zodat er een compromis moest
worden gevonden. Dit blijkt bijvoorbeeld het
geval met de alsnog gerealiseerde noordelijke
uitbreiding, honderd jaar na de plannen van
baron De Loë. Een uitbreiding was noodzake
lijk om de keuken van het restaurant in onder te
brengen. Opdrachtgever en architect waren het
met elkaar eens dat deze aanbouw daartoe de
meest geschikte oplossing bood. Door de
uitbreiding kon het kasteel aan symmetrische
kracht winnen, temeer daar tevens de brug
tussen de oostkant en de tuinen werd hersteld.
De architecten hadden graag moderne materia
len toegepast, terwijl de opdrachtgever meer
voelde voor een minder opvallende - lees histo
riserende - oplossing. Voor de grote ingrepen
heeft de laatste zijn zin gekregen, de hand van
de architecten vind je voornamelijk terug in de
details.
Verdere restauratieplannen behelzen het
herstel van de gracht die kasteel en voorburcht
scheidde en de restauratie van de Rococotuin.
Afgezien van wat vage contouren resten
hiervan tegenwoordig enkel twee verweerde
hekpijlers met LodewijkXV-ornamenten.
Voor zover de plannen er nu voorstaan is er in
het restauratie-schema geen ruimte voor
herstel van de zogenaamde artesische putten
die baron de Loë anderhalve eeuw geleden
heeft laten slaan. Zij waren uniek in Nederland.
Een artesische put ontstaat als het water niet tot
een eerste, maar tot een tweede ondoordring
bare grondlaag wordt aangeboord. De artesi
sche bronnen waren tussen 1842 en begin 20ste
eeuw gezichtsbepalend voor Terworm. Het is
trouwens de vraag of door de kolenwinning de
ondergrondse waterhuishouding niet zodanig
is verstoord dat een artesische put nog geslagen
kan worden.
Met dank aan oud-mijnwerkers
Van het meest spectaculaire staaltje van
vakmanschap is nu niets meer te zien. Een
restauratie van het kasteel was alleen verant
woord als het van een nieuw fundament werd
voorzien. Men had de mogelijkheid om van
binnenuit palen onder de muren te heien, maar
het beste zou zijn als onder het gehele kasteel
een betonnen plaat kwam te liggen. Na rijp
beraad heeft men voor deze radicale oplossing
gekozen. De vraag was natuurlijk: hoe krijg je
die plaat eronder? De aannemer heeft het
geniale idee uitgevoerd om om de twee meter
muur een stuk weg te slaan en dat te vervangen
door stalen stutten. Toen men 'rond' was,
werden de overgebleven stukken muur wegge
slagen en op hun beurt door stutten vervangen.
Op een gegeven moment stond dus het hele
kasteel letterlijk op stelten en kon het nieuwe
fundament in de vorm van een betonnen plaat
gestort worden. Bij dit huzarenstukje heeft men
dankbaar gebruik gemaakt van de kennis en
ervaring van oud-mijnwerkers. Zij weten
natuurlijk alles van stutten, en konden precies
vertellen hoe het werk moest worden uitge
voerd.
Kasteel Terworm heeft met de restauratie en
herbestemming een fundament gekregen voor
een gezonde toekomst. Momenteel wordt ook
de hoeve Overste Douvenrade gerestaureerd.
Het cultuur- en natuurhistorisch landgoed
Terworm blijft dus een oord waar het prettig
toeven is, en dat is heel wat anders dan een
pretpark.
Met dank aan de Stichting Limburgse Kastelen en
ir. A. Viersen. voor gebruikmaking van de recon
structie-tekeningen. Binnenkort verschijnt, er een
monografie over kasteel Terworm, met daarin
een. bijdrage over de bomohistorie door de
ir. A. Viersen.
- Bij het stadsarchief van. de gemeente Heerlen, is een
herdruk van een. topografische tekening van het.
landgoed Terworm uit 1880 te koop voorf 2,50
Drs.F. Havens is PR-medewerker van Heemschut.
Limburg.
