HET FRIESE BOERDERIJEN-
BESTAND OP EEN VERANDEREND
PLATTELAND
Jacob van der Vaart
Boerderijen, vooral die van de traditionele typen, zijn nog steeds belangrijke,
beeldbepalende elementen in het Friese landschap. Door hun vorm, formaat en
daken vallen ze op in dorp en buitengebied van deze provincie. Deze
boerderijen staan echter onder druk. Enerzijds heeft dat te maken met de
veranderingen in de agrarische bedrijfsvoering en anderzijds met de invulling
van de overtollig geworden boerderijen met nieuwe functies. In totaal telt
Friesland nog zo'n 15.000 boerderijen, waarvan de helft intussen niet meer
voor het agrarisch bedrijf wordt gebruikt en een andere functie heeft gekregen.
Aan dat hergebruik van vrijgekomen boerderijen in Friesland is onlangs een
studie gewijd. *Enkele uitkomsten daarvan worden hier belicht.
oktober 1999
Heemschut
9
Binnen Nederland kan Friesland nog steeds worden
beschouwd als één van de minst verstedelijkte provincies.
Het open agrarische landschap draagt in belangrijke mate
bij aan het beeld van Friesland als plattelandsprovincie.
Ondanks dat het wel het land van de Elf Steden wordt
genoemd, kent Friesland geen grote steden. Op een
bevolking van 600.000 zielen telt de hoofdstad
Leeuwarden ruim 80.000 inwoners. Daarnaast zijn er
slechts drie stedelijke kernen met meer dan 30.000 inwo
ners, respectievelijk Drachten, Heerenveen en Sneek. De
overige 70 van de bevolking is verspreid over bijna 400
andere kernen tussen 15.000 en 100 inwoners. Het grote
aantal kleine dorpen is een belangrijk kenmerk van
Friesland, waaraan in de provinciale en gemeentelijke
politiek belangrijke waarde wordt gehecht. Het platte
landskarakter staat echter de laatste jaren onder toene
mende druk van een geleidelijke fysieke verstedelijking.
De economische welvaart leidt tot ferme stadsuitbreidin
gen en complexen nieuwe woningen bij vele dorpen.
Gemeenten haasten zich bedrijfsvestigingen mogelijk te
maken langs de hoofdverkeerswegen. In het merengebied
en langs de TJsselmeerkust zijn grootschalige complexen
tweede woningen verrezen of nog in aanbouw. Bij dit alles
neemt de verkeersdrukte sneller toe dan tot voor kort
werd geraamd. Kortom, de verstening en verdichting is de
laatste tien jaren in een versnelling geraakt en de open
ruimte staat onder druk.
Het zijn echter niet alleen de aanspraken van de verstede
lijkende samenleving op de beschikbare ruimte die effec
ten sorteren voor het Friese platteland. De belangrijkste
ruimtegebruiker daar, de landbouw, is zelf ook voortdu
rend aan het moderniseren. Dat leidt tot andere en
grotere bedrijfsgebouwen en aanpassing van de cultuur
grond. Perceelsvergroting, diepontwatering, het recht
trekken van kromme sloten en het vlak maken van perce
len met enig microreliëf leiden tot een strakker, eenvor
mig landschap.
Boerderijen
De schaalvergrotingin de agrarische sector is al meer
dan veertig jaar gaande, wat heeft geleid tot een aanzien
lijke vermindering van het aantal agrarische bedrijven
en het overbodig worden van talrijke boerderijen.
Veel van die panden zijn bewaard gebleven en worden nu
gebruikt voor uitsluitend bewoning of huisvesten één
of andere vorm van bedrijvigheid. Wat dat betekent voor
het boerderijenbestand in Friesland komt verderop aan
de orde. Wanneer we de verandering van de hergebruikte
boerderijen in ogenschouw nemen, mag echter niet
worden vergeten dat ook de boerderijen die nog functio
neren als agrarisch bedrijfspand niet voortdurend
dezelfde blijven. De voor Friesland kenmerkende traditio
nele stelp-, kop-hals-romp- en kop-rompboerderijen
voldoen niet meer aan de eisen van het moderne boeren
bedrijf. Daarom zijn de afgelopen 25 jaren aan de traditio
nele boerderijen lange, platte ligboxenstallen, mestsilo's
en grote opslagloodsen voor machines toegevoegd en
hebben nieuw gebouwde boerderijen een geheel afwij
kende, maar voor de huidige bedrijfsvoering functionele
vorm.
Het onderzoek in Friesland heeft aangetoond, dat van
de ruim 7000 boerderijen die niet meer agrarisch worden
gebruikt, rond 85 procent nu uitsluitend voor permanente
bewoning wordt gebruikt. Het belangrijkste motief om
in een boerderij te gaan wonen blijkt te zijn dat men
er ruimte heeft voor liefhebberijen. Daarnaast scoren ook
de karakteristiciteit van zo'n pand, de woonruimte en
de privacy die de locatie van een boerderij biedt, hoog
