Voor gek verklaard
Mariëtte Polman
De toekomst van het voormalige Provinciaal Ziekenhuis Meer en Berg
Pal aan de voet van de duinen in de gemeente Bloemendaal, in
een groen web van lanen, ligt het landgoed Meer en Berg, een in
Engelse Landschapsstijl aangelegd aards paradijs. Zo'n 150 jaar
lang was hier het psychiatrisch Provinciaal Ziekenhuis gevestigd.
Inmiddels is een projectontwikkelaar eigenaar geworden.
Wanneer binnenkort de laatste patiënten vertrekken, start een
ingrijpend bouwplan. De dreigende aantasting van dit unieke
landschapspark heeft veel boze reacties losgemaakt.
4
Heemschut
Op het terrein van het voormalige Provinciaal
Ziekenhuis Santpoort, beter bekend als Meer en
Berg, heerst vrede. Heel in de verte rumoert het
autoverkeer maar dichtbij kwaken kikkers en
zingen merels. Wandelaars drentelen er in hun
zomerkleren langs de paviljoens die verstild
tussen de hoge bomen liggen. Hier en daar
wordt gepicknickt. Onder schermen van linden-
en cedertakken, dwars door de boterbloemen en
viooltjes die naar alle kanten geel en blauw
wegschieten, rolt een knalrode bal naar de rand
van de stille vijver. Alles ligt er vriendelijk bij op
deze junidag. Maar ondertussen zijn de plannen
voor een nieuwe invulling in volle gang. Een
landgoed met dergelijke uitzonderlijke land
schappelijke waarden is immers een 'toplocatie'.
Jammer genoeg betekent zo'n bestempeling
meestal het eindpunt van monumentaliteit,
uniciteit en cultuurhistorie.
Onder meer als gevolg van nieuwe ontwikkelin
gen in de psychiatrie verhuizen steeds meer pa
tiënten naar de stad en loopt Meer en Berg lang
zaam leeg. Inmiddels heeft de provincie Noord-
Holland het 60 hectare omvattende landgoed
verkocht aan een projectontwikkelaar. Het
gemeentelijk verkavelingsplan waarin de bouw
van 450 woningen in uiteenlopende prijsklassen
gestalte krijgt, tovert dit 'buiten' om in een
gangbare woonwijk. Tijdelijk worden er asiel
zoekers in het bestaande landgoed gehuisvest.
Buitenplaats
De geschiedenis van het landgoed Meer en
Berg gaat terug tot het midden van de 17de
Hoofdgebouw met zijvleugels van het
Provinciaal Ziekenhuis uit 1846, ontworpen
door J.D. Zocher. Foto's Mariëtte Polman.
eeuw, toen de Amsterdamse koopman Nanning
Florisz Cloeck langs de Bloemendaalse binnen-
duinrand de hofstede Cloeckendaal liet
bouwen. Een latere eigenaar veranderde de
naam in Meer en Berg, genoemd naar het meer
op de buitenplaats en de hoge duinen van de
naaste omgeving. Het moeten aangename
zomermaanden zijn geweest in het herenhuis
Meerzicht, in de nabijheid van koetshuis, paar
denstallen, boomgaard, geheimzinnige bosjes,
moestuinen, dobberende bootjes op de vijver
en het prachtige duingebied rondom. Tot 1842
bleef de buitenplaats in gebruik als zomerver
blijfvan verschillende Amsterdamse en
Haarlemse families.
Krankzinnigengesticht
Om de noodzakelijke verbeteringen in de
psychiatrie door te voeren werd in 1841 de
Krankzinnigenwet uitgevaardigd. Nieuwe
opvattingen over de verpleging van geesteszie
ken leidden tot bemoeienis van staatswege met
de zorg voor krankzinnigen. Op initiatief en op
kosten van de provincie Noord-Holland werd
in 1844, op de voormalige hofstede, het
'buitengesticht' Meer en Berg opgericht. Naar
ontwerp van de Haarlemse landschapsarchitect
Jan David Zocher (1791-1870) werd het statige,
neoclassicistische paviljoen met twee lange
zijvleugels opgetrokken. Ook het neogotische
kerkgebouwtje, de portierswoning en het
ernaast gelegen ingangshek zijn van zijn hand.
Het herenhuis Meerzicht en het koetshuis met
de stallen verbouwde hij tot woning voor de
geneesheer-directeur. Zocher's gebouwen zijn
karakteristiek, soms monumentaal en zeer
kenmerkend voor het midden van de 19de
eeuw. Maar de grootste verdienste van Zocher
voor Meer en Berg ligt in het in Engelse
Landschapsstijl aangelegde wandelpark dat
door zijn leerling Leonard Springer werd
voltooid. Het blijft verrassen: de slingerende
paden, de monumentale en bijzondere boom
soorten, de schijnbare onbegrensdheid van het
park en de onverwachte doorzichten, de
augustus 1999
