De Nienoord, van borg tot
rijtuigmuseum
Tineke Vooijs
Ten zuidwesten van de stad Groningen, vlakbij de grens met
Drenthe en Friesland, ligt het landgoed Nienoord. Dit is sinds
1950 in het bezit van de gemeente Leek. De borg, in 1850 door
een brand gedeeltelijk verwoest, is in de jaren 1885-'86
vervangen door een landhuis. Resten van de oude borg zijn nog
zichtbaar aanwezig. Op 2 en 3 oktober leidt de Monumentendag
van Heemschut naar Leek (zie pag. 22)
rrnmm
Heemschut
27
De meeste Groninger borgen zoals de
Menkemaborg, de Fraeylemaborg en
Verhildersum zijn ontstaan uit een versterkt
huis, een steenhuis genoemd (in Friesland een
stins). Dit waren eenvoudige, rechthoekige
gebouwen. De economische grondslag van het
steenhuis was de heerd, bestaande uit een
boerenhuis met land. Uit resten van steenhui
zen is bekend dat het grondoppervlak meestal
ongeveer 8 bij 11 meter was en dat de muren 65
tot 130 cm dik waren. Zo'n steenhuis kon
omgeven zijn door een gracht en een omwal
ling.
Steenhuizen werden vaak, niet altijd, bewoond
door zogenaamde hoofdelingen, die door het
ontbreken van een sterk centraal gezag in de
Ommelanden steeds meer invloed kregen.
Deze versterkte huizen dienden niet alleen als
woning, maar ook ter bescherming van de
omwonende plattelands- of stadsbewoners in
een periode van strijd russen hoofdelingen
onderling. Ook kloosters bezaten steenhuizen.
In de 15de eeuw verloor het steenhuis zijn
verdedigingsfunctie. Veel steenhuizen zijn in
deze periode verwoest of'omgesmeten'. Door
de overheersende positie van de stad
Groningen na 1438 bleef het in de
Ommelanden betrekkelijk rustig.
Hoofdelingen die zich dat konden permitteren,
vergrootten en verfraaiden hun woningen tot
borgen.
De eersten die zich jonker noemden in de
Ommelanden waren de zonen van Onno van
Ewsum. Een van deze zonen was Wigbold van
Ewsum.
Ontstaan van de borg Nienoord
Wigbold van Ewsum bouwde de borg
Nienoord omstreeks 1524 in de landstreek
Vredewold die deel uitmaakte van het
Westerkwartier. Hij had daar boerderijen met
opstrek in de venen gekocht met de bedoeling
turf te gaan winnen in een veengebied dat zich
uitstrekte tot in Drenthe en Friesland. Voor de
bouw van de borg gebruikte hij stenen van
naburige steenhuizen die hij liet slopen.
De nieuw gebouwde borg werd genoemd naar
het landgoed de Oord bij Middelstum
(gemeente Loppersum) dat eerder in het bezit
van Onno van Ewsum was, de vader van
Landhuis Nienoord bij Leek. Foto Anna
Huizinga.
augustus 1999