De Nienoord, van borg tot rijtuigmuseum Tineke Vooijs Ten zuidwesten van de stad Groningen, vlakbij de grens met Drenthe en Friesland, ligt het landgoed Nienoord. Dit is sinds 1950 in het bezit van de gemeente Leek. De borg, in 1850 door een brand gedeeltelijk verwoest, is in de jaren 1885-'86 vervangen door een landhuis. Resten van de oude borg zijn nog zichtbaar aanwezig. Op 2 en 3 oktober leidt de Monumentendag van Heemschut naar Leek (zie pag. 22) rrnmm Heemschut 27 De meeste Groninger borgen zoals de Menkemaborg, de Fraeylemaborg en Verhildersum zijn ontstaan uit een versterkt huis, een steenhuis genoemd (in Friesland een stins). Dit waren eenvoudige, rechthoekige gebouwen. De economische grondslag van het steenhuis was de heerd, bestaande uit een boerenhuis met land. Uit resten van steenhui zen is bekend dat het grondoppervlak meestal ongeveer 8 bij 11 meter was en dat de muren 65 tot 130 cm dik waren. Zo'n steenhuis kon omgeven zijn door een gracht en een omwal ling. Steenhuizen werden vaak, niet altijd, bewoond door zogenaamde hoofdelingen, die door het ontbreken van een sterk centraal gezag in de Ommelanden steeds meer invloed kregen. Deze versterkte huizen dienden niet alleen als woning, maar ook ter bescherming van de omwonende plattelands- of stadsbewoners in een periode van strijd russen hoofdelingen onderling. Ook kloosters bezaten steenhuizen. In de 15de eeuw verloor het steenhuis zijn verdedigingsfunctie. Veel steenhuizen zijn in deze periode verwoest of'omgesmeten'. Door de overheersende positie van de stad Groningen na 1438 bleef het in de Ommelanden betrekkelijk rustig. Hoofdelingen die zich dat konden permitteren, vergrootten en verfraaiden hun woningen tot borgen. De eersten die zich jonker noemden in de Ommelanden waren de zonen van Onno van Ewsum. Een van deze zonen was Wigbold van Ewsum. Ontstaan van de borg Nienoord Wigbold van Ewsum bouwde de borg Nienoord omstreeks 1524 in de landstreek Vredewold die deel uitmaakte van het Westerkwartier. Hij had daar boerderijen met opstrek in de venen gekocht met de bedoeling turf te gaan winnen in een veengebied dat zich uitstrekte tot in Drenthe en Friesland. Voor de bouw van de borg gebruikte hij stenen van naburige steenhuizen die hij liet slopen. De nieuw gebouwde borg werd genoemd naar het landgoed de Oord bij Middelstum (gemeente Loppersum) dat eerder in het bezit van Onno van Ewsum was, de vader van Landhuis Nienoord bij Leek. Foto Anna Huizinga. augustus 1999

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1999 | | pagina 29