Stadsoases
Column
4
Heemschut
juni 1999
81Z CUIGf
'EIMfnJICIl
Harderwijk. Het linkerpand is Vismarkt 2. Foto Jean Penders
te behalen vallen moge duidelijk zijn.
Nadruk op juridische aanpak?
Zal de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
wel kiezen voor een dergelijke, werkelijk
verantwoorde aanpak? Het valt te vrezen dat bij
de actualisatie de nadruk zal liggen op de juridi
sche aspecten: viat. is beschermd? Voor het
waarom werd tot nu toe volstaan met een kunst
historische onderbouwing. Slechts zelden is
daarbij de afleesbare ontwikkeling betrokken,
hoewel die bij menig monument belangwek
kender is dan de huidige verschijningsvorm.
Neem bijvoorbeeld het pand Kromme
Nieuwegracht 33 in Utrecht, in de redenge
vende omschrijving aangeduid als Panel met.
bakstenen gevel met rechte kroonlijst en zadeldak
XVII. Niet slecht bekeken, in vergelijking met
al de 17de-eeuwse en oudere huizen in Utrecht,
die Pand met lijstgevel, V/Vlieten.
Bouwhistorisch onderzoek onthulde echter de
groei van Kromme Nieuwegracht 3 3 vanuit een
13de-eeuws claustraal huis in de immuniteit
van Sint Pieter. Niet alleen de historisch
geograaf zal dit het belangrijkste element van
het beschermde monument vinden.
Wanneer voor de actualisatie wordt uitgegaan
van een opzet die afgeleid is van die van het
MSP (Monumenten Selectie Project) voor wat
betreft de raming van de benodigde tijd, zal aan
de oudere rijksmonumenten ook dit keer weer
geen recht worden gedaan. Bij menig pand uit
de MSP-periode (1850-1940) was de vondst
van een bouwtekening met jaartal en naam van
de architect voldoende basis om, aangevuld met
eigen waarnemingen, een monument afdoende
te beschrijven en architectuurhistorisch te
waarderen. Bij oudere panden is méér deskun
digheid nodig, en zeker ook meer tijd om tot de
kern van het monument door te dringen.
Liever een éénregelige omschrijving, waarvan
iedereen weet dat die niets zegt, dan een uitge
breide, die valse verwachtingen schept!
Snel beginnen
In de hoop dat de actualisatie van de omschrij
vingen van de oudere rijksmonumenten het
resultaat op zal leveren, dat de monumenten
wereld al zolang vraagt, moet nu gepleit
worden voor een snel begin met het meest
urgente werk. Omdat een gebouw zich het best
in uitgeklede vorm laat lezen, zou nu al gestart
moeten worden met het bezoeken en beschrij
ven van die rijksmonumenten, die nu worden
verbouwd. Immers, wanneer die panden over
enkele jaren aan de beurt komen, valt er veel
minder te zien dan nu. Bovendien vormt deze
werkwijze een goed proefproject: door de wille
keurige selectie van het soort objecten en de
spreiding over het land kan een ruime ervaring
worden opgedaan.
Vismarkt 2 in Harderwijk
Zoals gezegd: de redengevende omschrijving
geldt als toetsingskader bij de beoordeling van
de aanvraag voor een monumentenvergunning.
Op de vraag of er monumentale belangen door
de voorgenomen verbouwing zullen worden
geschaad, moet de beschrijving het eerste
antwoord geven. Het is daarom te hopen dat er
voorlopig geen aanvraag komt voor, bijvoor
beeld, de vervanging van een balklaag in het
achterhuis van Vismarkt 2 te Harderwjk.
Drs.J. Penders is bouwhistoricus te Utrecht en
bestuurslid van de Stichting Bouwhistorie
Nederland.
De filosofie van de compacte stad is ook in
Heemschut-kringen altijd een geaccepteerd
gedachtegoed geweest. Soms leidde zij echter
tot het bebouwen van schaarse groene stukjes
stad, waar een stedeling juist graag op verhaal
komt. Gelukkig is er een lichte kentering en
wordt men steeds zuiniger op die laatste restjes
groen in de stad. Zo wilde men in Amsterdam
aanvankelijk een stuk groen midden in de
drukke stad - het park rond landgoed
Frankendael in Oost/Watergraafsmeer - voor
een flink deel bebouwen. Gelukkig hebben de
bewoners van De Meer dat idee uit het hoofd
van hun stadsbestuurders kunnen praten want
Frankendael, gedeeltelijk een rijksmonument, is
als groene oase in de stoffige stenen stad een
verademing. Op 7 hectare grond bevinden zich
een heemtuin met stukjes Limburgs beekland
schap en andere landschapstypen, een romanti
sche Springertuin en school- en volkstuinen.
Dat alles om ringd door een waterlijst. Toen de
bebouwingsplannen definitief waren verijdeld
besloot het stadsdeel het park te renoveren en
voor een groter publiek toegankelijk te maken.
Het geld voor de renovatie is er nu en de eerste
fase van de renovatie is in uitvoering. Het werk
werd uitbesteed aan Koninklijke Volker Stevin.
Maar ja wat weet zo'n baggeraar nu van de
natuur? Als een olifant ging men door de porse
leinkast. Een prachtig laantje met zeldzame
boomsoorten en heesters werd zomaar met de
dragline platgewalst. De bestektekeningen
waren niet duidelijk genoeg en nu ja: renoveren
is renoveren. Op een 'wij zijn woedend' wande
ling zag ik bomenminnaars, die hun tranen niet
konden bedwingen. Het stadsdeel gaf de
gemaakte fout toe en deed de toezegging de
schade het verlies zoveel mogelijk te compense
ren met het planten van nieuw groen maar hoe
lang duurt het voordat een jonge boom of
heester er weer een beetje uitziet? Er wordt nu
omzichtiger gewerkt.
Als de eerste fase gereed is kan de stedeling tot
zichzelf komen in een groen stiltegebied vlakbij
het drukke stadsgewoel. De oude kas van de
vroegere stadskewekerij wordt herbouwd tot
ecologisch restaurant, waar de groente direct
rondom wordt verbouwd. En de prachtige
hofstede voor in het park uit 1660 met zijn
mooie gebeeldhouwde marmeren fontein van j
Ignatius van Logteren wordt nu nog bewoond
maar krijgt op den duur een publieke bestem- j
ming, het laatste landgoed midden in de hoofd
stad waardig. Laten we zuinig zijn op groene
stadsoases. j
WAARNEMER
