juni 1999
Heemschut
13
De ruïne van de
Schanstoren te Arcen,
restant van de tolvesting.
Enige muursporen wijzen
op een voorganger,
wellicht het poortgebouw
met twee smalle ronde
torens, die op het schepen
zegel van Arcen staat
afgebeeld. Foto
Gemeentearchief Arcen.
De geschiedenis van het plaatsje Steyl bij Tegelen kent
een zekere overeenkomst met die van Arcen. Ook dit
dorpje op de rechter Maasoever heeft een bloei als stapel
plaats gekend. Het hertogdom Gulik onderhield dankzij
twee 'uitstulpinkjes' naar de Maas, te weten het zuidelijk
gelegen Urmond en Steyl, een vitale communicatie met
het handelsverkeer over de Maas. Met de komst van de
Fransen in 1795 werden het hertogdom Gulik en andere
soevereine gebiedjes opgeheven en het Departement van
de Roer in het leven geroepen. Hiermee kwam nochtans
geen definitief einde aan de bijzondere positie van Steyl,
want vanuit een onverwachte, wellicht gezegende, hoek
werd nieuw leven ingeblazen. In 1875 richtte de
Rijnlander Amold Janssen in Steyl de missiecongregatie
het Gezelschap van het Goddelijk Woord (S.V.D.) op.
Maar liefst vijf kloostercomplexen telt Steyl. Er heerst in
het dorpje dan ook een rust die nauwelijks onderdoet voor
de sacrale sfeer die je binnen de kloosters aantreft. Wat
dat betreft zou je Steyl een auditief monument kunnen
noemen! Terecht is de Bond Heemschut dan ook
bevreesd voor de voornemens van enkele ondernemers
om het dorp een dynamische impuls te geven. (Meer
informatie over Steyl vindt u in het augustusnummer uit
1997 van Heemschut).
Kerk en brouwerij
Ook het aan de overzijde van de Maas gelegen, en met een
pontje vanuit Arcen bereikbare, Broekhuizen had zijn
kasteel. De Tweede Wereldoorlog heeft er echter een
lijkkleed overheen gelegd. Een ruïne van de woontoren is
wat als memento mori rest. Ook de andere monumentale
blikvanger van Broekhuizen, de Nicolaaskerk, is het
oorlogsjaar 1944 niet ongeschonden doorgekomen, maar
verkeerde niet in zo'n erbarmelijke staat dat een restaura
tie niet meer mogelijk was. Bij de herstelwerkzaamheden
heeft men de kerk met twee traveeën westwaarts vergroot.
Oorspronkelijk was het een eenbeukige ruimte van vier
traveeën met een polygone sluiting, die in de jaren nadat
in 1489 Broekhuizen als zelfstandige parochie werd
benoemd, werd opgetrokken. Bijzonder aan het interieur
van deze kerk is het 15de-eeuwse hardstenen doopvont
met achtzijdige kuip en de laatgotische heiligenbeelden.
Bij terugkomst in Arcen leggen de deelnemers aan dit
excursieonderdeel een bezoek af aan de brouwerij Arcen.
Het gebouw stamt uit 1915en herbergde de stoombier-
brouwerij 'De Vriendenkring'. Een groot deel van dit
industrieel monument bevindt zich nog in originele staat.
Streektypisch
Het karakter van een plaats wordt niet alleen bepaald door
de aanwezigheid van oude monumenten. Vaak zijn het
juist de minder opvallende, meer bescheiden gebouwen
die in hun samenhang sfeerbepalend zijn. Het centrum
van Arcen vertelt over de wellicht laatste periode dat
nieuwbouw nog een streektypisch, en geen nationaal-
uniform, cachet had. Blikvanger in dit ensemble is het
gemeentehuis van Arcen en Velden, dat in 1952 door
Kropholler werd gebouwd.
Bronnen:
- Arcen: De Heerlijkheid, de Heren en Huizen,
mejujfrouw J. G.M. Stoel (1995);
- Uit en Thuisboek, Stichting het Limburgs Landschap
(1996);
- Een bloemlezing uit de geschiedenis der dorpen Arce'n, Lomm
en Velden. Stichting Heemkunde Arcen (1997)
- Ruïnes in Nederland. A.G. Schulte (red.), 1997.
- Meer over de schanstoren en de Fossa Engeniana in het
overzichtswerk 'Atlas van historische vestingwerken in
Limburg.
