De Kleine Scheere
Sjoerdjantzen
Vergeten monument op grens van Drenthe en Overijssel
Ten zuidwesten van de oudste Drentse stad Coevorden, vlakbij
de oude weg naar Gramsbergen, ligt aan de Kleine of
Coevordense Vecht het bijzondere boerderij-complex De Kleine
Scheere. Vroeger was de Kleine Vecht een speels door het
landschap kronkelend riviertje maar nu is het grotendeels - zoals
dat heet - genormaliseerd en is het nauwelijks nog als natuurlijk
stroompje herkenbaar. De Kleine Vecht waterde oorspronkelijk
af in de Overijsselse Vecht en vormde zo eeuwenlang de
natuurlijke grens tussen Drenthe en Overijssel.
4
Heemschut
april 1999
Strategisch
Boerderij De Kleine Scheere wordt al meer dan
vijf eeuwen door dezelfde familie Van der Scheer
bewoond. Jammer genoeg zijn de gebouwen
niet meer in hun oorspronkelijke staat, want
het complex werd in de loop der tijden meer
malen verwoest en weer opnieuw opgebouwd.
En dat had alles te maken met de strategisch
plaats van Coevorden: wie Noord-Nederland
in wilde móést hier langs.
De Scheere ging voor het laatst 'plat' toen zij in
het begin van de 19de eeuw door terugtrek
kende Franse troepen was verwoest. De huidige
boerderij vertoont momenteel in zijn uiterlijke
verschijningsvorm nog grotendeels de bouw
stijl die een ingrijpende verbouwing aan het
eind van de 19de met zich meebracht.
Daarvóór was het woongedeelte al meermalen
verbouwd en uitgebreid.
Bentheimer zandsteen
Tot het oudste gedeelte van De Kleine Scheere
hoort de grote woonkeuken met een uit 1865
daterende schouw waarvan de wanden gesierd
worden door fraaie ornamenttegels voorzien
van bijbelse voorstellingen. Ook de zogeheten
melkkamer heeft nog zijn oorspronkelijke
tegelwanden. Uitwendig kreeg de woning met
de verbouwing uit 1895 haar karakteristieke,
classicistisch georiënteerde, symmetrische
gevelindeling.
Ook het bedrijfsgedeelte met zijn zware gebin
ten heeft in de loop der tijden verschillende
aanpassingen ondergaan. Opvallend is dat de
stalmuren zijn opgetrokken op een fundering
van Bentheimer zandsteen blokken van
verschillende lengtes die vrijwel direct op het
maaiveld, dus niet ingegraven, zijn gelegd. Een
bouwwijze overigens die in deze streken niet
ongewoon is. In de stal liggen twee tweepaards
troggen en één driepaards trog van Bentheimer
steen nog op hun oorspronkelijke plaats. De
achtergevel is voorzien van een in het
Schoonebeekse en Twentse gebruikelijke tuit-
gevel met verticale beplanking.
Het erf kent nog de oorspronkelijke indeling
van Drentse boerentuinen: een siertuin, een
moestuin, een boomgaard en zelfs een erfbosje.
Ook de heggen van 'gewone' meidoorn en
'chique' haagbeuk zijn nog grotendeels aanwe
zig. Op dit erf bevindt zich voorts een gemet
selde ronde waterput met opbouw in
Bentheimer steen. Ook nog aanwezig is - zij
het niet geheel compleet - het cirkelvormige
'rosmolenpad' van veldkeien.
Gezien het voorgaande mag het wellicht enige
verwondering wekken dat dit pand tot nu toe
op elke monumentenlijst ontbrak. Ook bij het
enige jaren geleden in Drenthe uitgevoerde
Monumenten Inventarisatie Project (MIP) is
De Kleine Scheere op de zeef blijven liggen.
Misschien is dit te wijten aan de wat eenzame
ligging van dit complex op het uiterste randje
van de provincie Drenthe.
Slag bij Ane
Toch is het niet alleen dit agrarisch complex op
zich dat plaatsing ervan op de lijst van
beschermde monumenten zou wettigen.
Gesteld mag wel worden dat het gehele gebied
rond De Kleine Scheere van cultuurhistorisch
belang is voor Drenthe. Eeuwenlang is de
streek rond Coevorden strijdtoneel geweest
wegens haar strategische ligging, op de over
gangvan moerasgebieden naar de hogere
gronden van het Drentse plateau. Reeds in
1227 was deze streek het decor van een veldslag
geleverd tussen de burggraaf van Coevorden
met een legertje opstandige Drenten tegen zijn
leenheer de bisschop van Utrecht, Otto II van
Lippe. Het leger van de bisschop leed een
smadelijke nederlaag en de bisschop kwam
jammerlijk om in de moerassen ten zuiden van
De Kleine Scheere. Weliswaar is deze veldslag
bekend als de slag bij Ane, aldus vernoemd naar
een vlek, hemelsbreed zo'n 5 km zuid-west-
waarts van De Kleine Scheere gelegen, maar
bodemvondsten in de directe omgeving van het
boerderijencomplex geven grond aan het
vermoeden dat de slag eerder in de nabijheid
van deze boerderij heeft plaats gevonden dan
bij Ane. Het belang van de slag bij Ane voor
Drenthe als gewest is bovendien geweest dat de
uitkomst ervan van indirect belang is geweest
voor het ontstaan van Assen als hoofdplaats van
de provincie Drenthe. Maar dat is een ander
verhaal.
Het zal duidelijk zijn dat Heemschut Drenthe
het verzoek van de eigenaar tot plaatsing van
dit boerderijencomplex op de Rijks-,
monumentenlijst van harte heeft ondersteund.
lng. Sj. Jantzen uit Assen is lid van de provinciale
commissie Heemschut Drenthe. Tot voor kort was
hij technisch adviseur van de commissie.