De monumenten van Heemstede Mariëtte Polman Een gemeentelijke monumentenlijst beschermt gebouwen en objecten die lokaal van bijzonder belang zijn. In Heemstede ontbrak zo'n lijst. Maar dat verandert binnenkort. april 1999 Heemschut 25 Paviljoen Salem op buitenplaats Meer en Bosch uit 1889. Wie vanuit Haarlem het dorp Heemstede binnenkomt wordt verrast door het aangename 'groene' karakter en de weldadige ruimte. Brede, lommerrijke lanen en royale woonbuur ten bepalen het beeld. Het aantrekkelijke, natuurrijke karakter van de binnenduinrand was nou precies de reden waarom in de 17de eeuw zoveel welgestelde Amsterdamse en Haarlemse kooplieden hier een landgoed of buitenplaats stichtten. Nog altijd zijn langs de Herenweg tientallen buitens te bewonderen. Het merendeel bezit de status van rijksmonu ment en staat er daarom nog. De landschappelijke omgeving trok ook allerlei instellingen en instituten. Zo werd in de tweede helft van de 19de eeuw de 17de-eeuwse buiten plaats Meer en Bosch aangekocht voor de verpleging van 'lijderessen aan vallende ziekten', later het Instituut voor Epilepsiebestrijding genaamd. Paviljoens, ziekenzalen, artsenvilla, laboratorium, stook huis, kapel, dienstgebouwen... Ze staan er nog, evenals het 18de-eeuwse herenhuis, omringd door het aangename decor van het in Engelse Landschapsstijl ontworpen park met majestu euze eiken- en beukenbomen en slingerende paden. Een bijzonder markant complex zoge zegd. Binnenkort vertrekt het epilepsiecentrum uit Heemstede. De verhuizing heeft ingrij pende consequenties voor de bestaande bebou wing. Niet voor het herenhuis, want dat heeft de status van rijksmonument. Maar voor de andere gebouwen dreigt sloop. En dat valt te betreuren. Het instituut is onlosmakelijk met de geschiedenis van Heemstede verbonden. Behoud van enkele karakteristieke onderdelen zou daarom toe te juichen zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor paviljoen Salem. Salem werd in 1889 gebouwd naar een ontwerp van archi tect H. Korring. Het paviljoen met de karakte ristieke, houten veranda op de parterre en de ruime loggia daarboven, vormt een tastbare herinnering aan de tijd dat patiënten nog in een 'inrichting' verbleven. Gemeentelijke monumentenlijst Juist voor het behoud van dit soort waardevolle gebouwen bezitten veel steden en dorpen een gemeentelijke monumentenlijst. Daarop staan gebouwen en objecten van bijzonder lokaal belang. Ze behoren bij de geschiedenis van de streek en verdienen als cultuurhistorisch erfgoed bescherming. Ook de fabrieksschoorsteen op de Blekersvaartweg behoort daartoe. Langs de Blekersvaart vestigden zich vanaf de 17de eeuw talrijke blekerijen. Toen aan het einde van de 19de eeuw stoomkracht zijn intrede deed gingen de meeste als stoomwasserij verder. Een woud van hoge fabrieksschoorstenen bepaalde er het beeld. Slechts één schoorsteen houdt momenteel de herinnering aan die periode levend. Maar, functieloos en zonder beschermde status, wacht ook deze laatste, beeldbepalende pijp de sloop. Monumenten binnenkort beschermd Een gemeentelijke monumentenlijst is bij uitstek geschikt om gebouwen zoals paviljoen Salem en objecten zoals de fabrieksschoorsteen veilig te stellen. In Heemstede ontbrak zo'n gemeentelijke lijst tot op heden. Veel kenmer kende en waardevolle zaken verdwenen daar door onder de slopershamer of wijzigden al te drastisch van uiterlijk. Gelukkig is zo'n lijst nu in de maak. Onlangs heeft de Heemsteedse gemeenteraad ingestemd met de Structuur schets GemeentelijkMonumentenbeleid. In de vorm van een gemeentelijk revolverend fonds komt er bovendien geld beschikbaar. Voor het einde van het jaar heeft ook Heemstede een gemeentelijke monumentenlijst. Hopelijk is het voor paviljoen Salem en de schoorsteen langs de Blekersvaart nog niet te laat.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1999 | | pagina 27