Heemschut
5
Het Bloemendaal in Monnickendam. Heemschut voerde in 1933 met succes actie tegen de pogingen
van het gemeentebestuur dit grachtje te dempen. Foto gemeente Waterland.
gebeurde veel, wat Heemschut interesseerde.
Wie een klacht aanbrengt wordt veroordeeld
er een artikel over te schrijven, verlucht met
foto's. Dit systeem werkt uitstekend. En het
ontwikkelt tevoren onbekende literaire talen
ten. ...Financieel is het blad steeds een zorg',
meldt het Jaarverslag in 1932. (Afl. 6, p 51).
En in menig jaarverslag lezen we voorts: '...het
blad blijkt steeds in een behoefte te voorzien,
de band te vormen tot de leden en tot de pers.'
En dat is vandaag de dag niet anders. Heemschut
is het medium, de schakel bij uitstek tussen de
leden en het omvangrijke 'missiëwerk' van de
Bond.
Het aantal leden was in de beginjaren zeer
laag. Het meinummer van 1929 maakt melding
van 41 gewone leden, dat wil zeggen verenigin
gen, 253 buitengewone leden (personen) en
33 donaterende gemeentebesturen, die gebruik
maakten van het zogenaamde Adviesbureau,
waarover later meer. In het eerste decennium
zijn slechts lichte schommelingen in deze
aantallen.
Auteurs
De toon van de auteurs in het blad was aller
minst voorzichtig. De medewerkers gaven zelfs
vol gas, waarvan de citaten in dit artikel getui
gen. 'Het is hoogstmerkwaardig te zien wie in
Nederland het zoo al aandurft een huis te
bouwen. En dan te weten dat er een mooi
ambacht bestaat dat architect heet. We moeten
van dat rommeltje noodig eens een tentoon
stelling houden. Niettemin blijven de
Gemeentebesturen vrij om de bij hen inge
diende wangedrochten "om advies" te zenden,
wat in den regel beteekent: doen vervangen
door een nieuw ontwerp' (secretaris A.A. Kok,
dec. 1926). In september 1928: 'Er kwamen
bouwplannen in, gezonden door velerlei
Gemeentebesturen. Ontwerpen kan men ze
niet noemen, want veelal zijn het zoodanige
wangedrochten dat men van een ontwerp niet
spreken kan.' Niet alleen Kok, die secretaris
was vanl923 totl 946maar ook andere mede
werkers schreven fel en vooral met een grote
dosis humor.
Bouwkundig gedrocht
Bijna iedere aflevering begint met de rubriek
'WatHeemschut's aandacht had', vergelijkbaar
met de huidige rubrieken Heemschut actief en
Korte berichten. Hierin wordt een kort
overzicht gegeven van verschillende ontwikke
lingen, de samenwerking met andere stichtin
gen, als de Stichting 'Menno van Coehoorn',
die het maar druk had met het redden van oude
vestingsteden (Willemstad, Purmerend,
Enkhuizen, Doesburg enz). In het kader van de
werkverschaffing werd in deze economisch
slechte periode menige vesting aangepakt, vele
wallen geslecht en grachten gedempt. Een
prachtig voorbeeld betreft Monnickendam,
waar de bouw van 'een bouwkundig gedrocht'
in 1911 de aanleiding was tot de oprichting van
de Bond Heemschut.2 In het decembernummer
van 1933 wordt gemeld: 'Te Monnickendam
blijkt men de schoonheid van 't oude lieve
stadje niet te begrijpen,...' Men wil de gracht
langs Bloemendaal en de Niesenoortsburgwal
dempen. Heemschut protesteert, schrijft een
brief (integraal afgedrukt) aan de Edelachtbare
Heeren van het Gemeentebestuur met het
advies en het verzoek de werkverschaffing in de
vorm van demping om te zetten en in plaats
daarvan de schoeiing te herstellen, rioolwerk
zaamheden uit te voeren en 'boomen te doen
planten', en 'een uitbreidingsplan met toebe-
hooren te doen maken.' Met succes, want al in
het februarinummer van 1934 lezen we: 'Op de
mededeelingen is een merkwaardig vervolg.
Door een adres (brief) van Heemschut en
wellicht andere adressen kwam via de Provincie
en den Minister de Rijkscommissie voor de
Monumentenzorg erbij te pas die mede het
geval betreurde, doch raadde dan alleen maar
de dwarsgracht prijs te geven. Aldus besloot de
Raad. Toen kwam er echter een eenvoudige
man die een adres schreef i n den toon van "aan
de heeren gedupeerde (dit is juist geciteerd
AMtC) staten alsdat mijn schuitje daar ligt aan
dat steigertje en mijn vader had daar ook zijn
schuitje en die zijn vader ook en wij hebben
daar altijd gewoond en onze buren ook en het
water is onze weg en dat is ons recht.' Nadien
kwamen de Heeren van den Provincialen
Waterstaat kijken en 't gaat niet door die
grachtdemping.' Dankzij een klein aantal inwo
ners, Heemschut en dit indrukwekkende schrij
ven werden deze grachten behouden.
Anderhalf advies per dag
Heemschut hield zich bezig met het oude en
het nieuwe. De vereniging had een
Adviesbureau opgericht, dat bouwplannen van
kleinere gemeenten beoordeelde. Dit deel van
de Heemschutwerkzamheden mag gerust
pionierswerk genoemd worden. Het bureau
opereerde als een soort nationale welstands
commissie - de provincies volgden dit voor
beeld later op verzoek van de Overheid met
eigen adviesbureaus. Voorzitter L. Knappert in
het meinummer van 1926: 'Het makkelijkste
deel onzer taak is nog ons streven om, waar het
nieuwe komt, daaraan zo schoon mogelijk vorm
te geven. Gij kent het werk van ons advies
bureau, dat zich nog altijd uitbreidt en bij den
bouw van huizen, scholen, winkels, fabrieken
van goeden raad dient en dien raad ook menig
maal opgevolgd ziet.'
Tal van gemeentebesturen legden hun plannen
voor aan het adviesbureau van Heemschut,
'...het Adviesbureau heeft veel werk.
Bouwplannen ter correctie kwamen in van
tallooze gemeentebesturen. De gekste misluk
kingen zijn erbij. Meestal worden de zaken met
beleid in de juiste baan gevoerd' (febr. 1926).
'De inzenders zijn veelal van meening dat hun
ontwerp wel mooi is om de eenvoudige reden
dat zij het zelf gemaakt hebben. Ook zijn ze
zeer bevreesd voor hoogere bouwkosten. Met
eenige tact is echter heel wat te bereiken,
temeer omdat het Adviesbureau als algemeene
regel aanneemt niet meer aan het project te
veranderen dan dringend noodzakelijk is'
(jan. 1926).
Het adviesbureau had het dus behoorlijk druk.
In het Jaarverslag van 1930 (afl. 7/8,1931)
schrijft secretaris A.A. Kok'Over velerlei werd
advies uitgebracht: over boomen en boomgroe
pen, over pompen en bruggetjes, over oude
februari 1999
