A. De Stichtse Lustwarande
B. Laatste rustplaatsen
C. Kathedralen van het Sticht
juni 1998
Heemschut
29
onverhoopt vol zijn, dan wordt u automatisch
geplaatst in de excursie die u als tweede voor
keur heeft opgegeven. Overigens zijn alle vier
de excursies zeer de moeite waard.
Programma
De excursiedag begint met een gastvrije ont
vangst op het uit 1996 stammende Provincie
huis Rijnsweerd in Utrecht. Hoewel het dus
een zeer recent gebouw is, heeft het door zijn
stijlvolle architectuur en de kunstzinnige vorm
geving van het interieur nu al de kenmerken
van een toekomstig monument.
9.30 uur
Ontvangst in de Vrede van Utrecht-zaal in het
Provinciehuis Rijnsweerd. Daarbij worden
koffie en thee geserveerd.
10.00 uur
Welkomstwoord door de voorzitter van de
Provinciale Commissie Utrecht, ir. Nico Krekel.
Inleiding over het nieuwe Provinciehuis en het
monumentenbeleid van de provincie Utrecht
door gedeputeerde D. Kok.
10.30 uur
Start van excursies 1, 2, 3 en 4.
Excursiekeuzes
Om welke vier excursie-thema's gaat het?
Aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug staat
langs de bosrijke Langbroekerwetering op
korte onderlinge afstand een aantal robuuste
kastelen. Hierdoor is het waarschijnlijk in ons
land het gebied met de grootste 'kasteeldicht
heid'. De meeste van deze kastelen hebben een
vroeg-middeleeuwse kern, waaraan in later
eeuwen bijvertrekken zijn gebouwd. Andere
zijn, met name in de 18de eeuw, verbouwd tot
landhuizen.
Het aardige is dat veel van deze kastelen eigen
dom waren van één adellijke familie, de Van
Zuylen van Nyevelts, een van oorsprong Duits
geslacht. Deze familie werd in de 13 de eeuw
door de Utrechtse bisschoppen naar deze
contreien gehaald om de 'wildernis' te ontgin
nen en te beheren. Mede door een uitgekiende
huwelijkspolitiek wist de familie zich op te
werken tot één van de voornaamste adellijke
geslachten van Utrecht. De familienaam duikt
dan ook in veel plaatsen op.
Omdat veel van de kastelen bewoond worden,
is het waarschijnlijk lastig om ze van binnen te
bezichtigen. Het is echter gelukt om voor de
Heemschut-leden enkele kasteelterreinen open
te stellen.
Programma
Na vertrek vanuit het Provinciehuis komen
we allereerst aan in Langbroek op kasteel
Hinderstein. Hinderstein is in de kern vroeg
middeleeuws, maar heeft nu een 19de-eeuws
neogotisch uiterlijk. Daardoor is het een mooi
voorbeeld van de romantische behoefte om een
kasteel nóg middeleeuwser te laten lijken dan
het eigenlijk al is.
Rond het kasteel worden de fraaie tuinen en
een pas gerestaureerde oranjerie bezichtigd,
waarbij verteld wordt over het kasteel en haar
geschiedenis.
Vervolgens wordt de lunch gebruikt in café
restaurant Torbijn in Langbroek.
Later op de middag bezoeken we kasteel
Sterkenburg. Zoals de meeste Langbroekse
kastelen was Sterkenburg oorspronkelijk een
imposante woontoren met een bescheiden
woongedeelte. Daar werd in 1851 voor de
bekende schrijver J. Kneppelhout ('Klikspaan')
een riant herenhuis aan vastgebouwd. In 1869
werd daar nog een forse neogotische zij toren
aan toegevoegd. Ook hier is alles dus niet zo
middeleeuws als het op het eerste gezicht lijkt.
Wanneer de tijd en het verkeer het toelaten
wordt het Utrechtse Heuvelrugdorp
Driebergen aangedaan. Centraal staat de Sint
Petrus' Bandenkerk, een neoclassicistisch
bouwwerk, rijk voorzien van de voor die stijl
kenmerkende dorische en ionische zuilen.
Idyllisch is het empire-kerkplein, het enige in
ons land.
In de monumentenzorg is de laatste jaren meer
aandacht gekomen voor monumenten op
begraafplaatsen of begraafplaatsen die in hun
totaliteit monumentaal zijn. Daarvan bevindt
zich een aantal fraaie voorbeelden in de provin
cie Utrecht.
We hebben de heer Edwin Maes, lid van De
Terebinth, een vereniging die zich richt op
alles wat met de funeraire cultuur samenhangt,
en kenner van begraafplaatsen bereid gevonden
om de leiding van de excursie op zich te nemen.
Hij is auteur van het boek 'Begraafplaatsen in
Utrecht'.
Programma
In Leersum bezoeken we het mausoleum van
de familie Van Nellesteyn uit 1819. Een unieke
combinatie van een laatste rustplaats en belvé
dère in de vorm van een antieke tempel, met
een prachtig uitzicht over het bosrijke land
goed. Zowel het mausoleum als het omrin
gende landschapspark zijn ontworpen door
de befaamde architect J.D. Zocherjr.
De lunch wordt gebruikt in restaurant 'De
Donderberg' in Doorn. Daarna gaat het naar
Driebergen, en begraafplaats De Treekweg.
Het is de laatste rustplaats van veel vooraan
staande families die buitenplaatsen op de
Utrechtse Heuvelrug bewoonden.
Ook na hun verscheiden wilden deze in de
herinnering blijven voordeven, dus ook hun
laatste rustplaats diende indruk te maken. Er
Tombe op de Algemene Begraafplaats te Zeist.
Foto Edwin Maes.
zijn dan ook verschillende fraai versierde graf
monumenten te vinden.
De tocht wordt voortgezet richting Zeist. Daar
wordt de unieke begraafplaats van de Hern
hutters bij Slot Zeist bezocht. De Hernhutters
waren een vrijzinnig protestants genootschap,
dat zich vanwege het liberale godsdienstige
klimaat vanaf de 18de eeuw in ons land vestigde.
De Hernhutters waren wars van alle wereldse
ijdelheid en daarom worden hun laatste rust
plaatsen alleen aangeduid met eenvoudige
ovalen stenen.
Ook waren ze, voordat het in 1829 wettelijk
verplicht werd, al voorstanders van het begra
ven buiten de kerkmuren. De begraafplaats is
uit religieuze overwegingen in twee hel ften
verdeeld: aan de ene kant rusten de broeders en
aan de andere kant de zusters. Familiegraven
komen niet voor; ieder wordt beschouwd als
broeder of zuster.
In de tweede helft van de 19de eeuw bloeide, als
gevolg van de emancipatie van het katholieke
volksdeel, de neogotiek ook in Utrecht volop.
Daarbij volgden de pleitbezorgers van deze
bouwstijl een ander spoor dan in veel andere
delen van ons land.
Doorgaans werd uitgegaan van de architectoni
sche opvattingen van de gezaghebbende Pierre
Cuypers, maar in de provincie Utrecht werden
veelal de principes van het Bemulphus-gikle
gevolgd. Dit was een in 1869 opgericht genoot
schap van katholieke geestelijken en kunste
naars.
Oriënteerde Cuypers zich als discipel van
