J.H.W. Leliman, medeoprichter
Heemschut
Kasper van Ommen
Boek over veelzijdig architect en bevlogen publicist
'Het blijkt zeker niet te veel gezegd, wanneer het
bouwkundig element in de Heemschut genoemd werd als een
der belangrijkste faktoren voor haar welslagen en dat zij die op
dat gebied de aangewezen deskundigen zijn, tot krachtige en
veelzijdige propaganda geroepen.'
8
Heemschut
Tot deze conclusie kwam de bouwkundig inge
nieur J.H.IT. Leliman (1878-1921) in zijn
openingsrede van de conferentie over het
bouwkunstig element bij de bescherming der
schoonheid van Nederland die op 28 en 29
december 1911 te Amsterdam werd gehouden.
Eind vorig jaar heeft het NAi op de zoge
naamde Galerij een permanente tentoon
stelling ingericht met als titel 'Twee eeuwen
architectuur in Nederland', waarin een over
zicht wordt gegeven van de verschillende archi
tectuurstijlen in Nederland.
Tevens zullen op de Galerij wisseltentoonstel
lingen worden ingericht, die als aanvulling en
verdieping dienen van de permanente tentoon
stelling. De eerste wisselexpositie werd gewijd
aan Leliman, die in 1912 als eerste pleitte voor
de oprichting van een architectuurmuseum.
Niet voor niets is zijn naam vanaf de oprichting
verbonden aan de Vereniging Vrienden van het
museum.
Onlangs kreeg het NAi via een schenking
het archief van Leliman in bezit.
In de reeks van Bibliografieën en Oeuvrelijsten
van Nederlandse Architecten en Stedenbouw
kundigen (BONAS) is onlangs een deeltje
gewijd aan de architect en publicist J.H.W.
Leliman. De architectuur van Leliman wordt
gekenmerkt door veelzijdigheid, vooral als
woningontwerper. Bovendien kan hij
beschouwd worden als een van de pioniers op
het gebied van volkshuisvesting (bijvoorbeeld
in Amsterdam-Noord).
Hoewel dit boekje voor het grootste deel uit
een oeuvrelijst van Leliman bestaat en in het
tekstgedeelte voornamelijk op de betekenis van
Leliman als architect wordt ingegaan, zullen de
meeste lezers hem kennen, en het meest waar
deren, als publicist, die zich sterk maakte voor
de oprichting van een Nederlandse Bond voor
Heemschut.
Zijn grote streven was de vermaatschappe
lijking van de architectuur.
Hij was niet geïnteresseerd in een discussie
over stijl alleen en trachtte niet-vakgenoten bij
de discussie te betrekken. Leliman zag architec
tuur als een onderdeel van een veel groter
geheel, als onderdeel van de totale omgeving.
Uit dit oogpunt is ook zijn nauwe betrokken
heid bij de ANWB te verklaren. De ANWB-
paddestoel is Leliman's bekendste ontwerp.
Publicatiedrift
Leliman had veel kritiek op bestaande instan
ties binnen de architectuurwereld. Bij zijn
vakgenoten stond eigenbelang te veel voorop
vond hij. Om zijn vele ideeën vorm te geven
richtte hij een eigen architectuurtijdschrift 'De
Bouwwereld' en het Instituut voor Bouwkunst
op. Onder vakbroeders kreeg hij overigens
weinig steun en werd hij genegeerd.
Leliman publiceerde veel op het gebied van de
monumentenzorg, aan het eind van zijn leven
werd hij lid van de Rijkscommissie voor de
Monumentenzorg. Toch beschouwde hij de
zorg voor de monumenten slechts als een
onderdeel van de veel breder opgezette
'Heimatschutz', zoals die in Duitsland sedert
1904 bestond. In de 'Heimatschutz' werd naast
de aandacht voor gebouwen en monumenten ook
veel aandacht besteed aan natuurmonumenten,
plaatselijke kunstnijverheid, folklore, zeden en
Villa 'In de Leli', Baarn (1915/16), woonhuis van de architect.
Foto Collectie Ned.Architectuur Instituut.
februari 1998
