Landelijke Heemschut-excursie dit
jaar naar Drenthe
Bertus Boivin
Op zaterdag 6 september a.s. zal de jaarlijkse Heemschut-excursie
plaatsvinden. Dit jaar is Drenthe de bestemming. De Provinciale
Commissie daar heeft een viertal bijzondere excursies georgani
seerd om u kennis te laten maken met de onbekende kanten van haar
provincie. Elders in dit nummer vindt u een aantal artikelen om u
op de hoogte te brengen van recente ontwikkelingen in Drenthe
op cultuurhistorisch gebied. In deze bijdrage vertelt Bertus Boivin,
de PR-medewerker van Heemschut Drenthe, u over de excursie
mogelijkheden op 6 september.
2
Heemschut
juni 1997
Veel mensen hebben bij het horen van het
woord Drenthe het beeld van ongerepte
natuur, fietspaden over de hei en wandelen
door de bossen. Niet ten onrechte overigens,
maar toch heeft dat beeld van ongerepte natuur
enige nuancering nodig.
Wat is natuur nog in dit land, schreef de dichter
lang geleden... Er groeit heide in Drenthe, omdat
de schapen het veld uitputten. Staatsbosbeheer
legde aan het begin van deze eeuw de Drentse
bossen aan op die delen van de heideontginnin-
gen die te arm waren om als aardappelveld te
dienen. Vrijwel iedere vierkante kilometer
Drenthe is door de mens herschapen landschap.
Ieder landschap in Drenthe heeft z'n eigen
geschiedenis. Vaak is het het verhaal van lang
en hard werken om de natuur naar je hand te
zetten.
Een land van dorpen
Drenthe is een land van dorpen, klein en niet
zelden met een geschiedenis tot diep iri de
Middeleeuwen. Een land van boeren die sinds
mensenheugenis gewend zijn hun eigen gang te
gaan. Verwacht in Drenthe geen kastel en. De
boerenadel had nauwelijks méér te vertellen
dan de andere eigenerfde boeren. Hun adellijke
hofsteden - 'havezates' zeggen we in
Drenthe - lijken in niets op de pracht en praal
van het ridderlijke goed elders. Degelijke,
solide bouw, vrijwel zonder opsmuk, altijd
met beide voeten op de grond gebleven.
Verwacht in Drenthe ook geen oude steden.
Assen bijvoorbeeld is een typisch 19de-eeuwse
stad. Met name in het zuidelijke centrumdeel
is dat op veel plaatsen nog prachtig bewaard.
Maar vrijwel elk willekeurig Drents zanddorp
is feitelijk eeuwen ouder dan de Drentse hoofd
stad.
Landschap 'op maat'
Drenthe is een land van dorpen in een schitte
rend landschap 'op maat'. Oude esdorpen met
het middeleeuwse dorpskerkje aan de brink en
de boerderijen er omheen alsof ze daar toevallig
zijn terechtgekomen. Vlakbij het dorp de hoge
essen: akkercomplexen die vaak nog uit de
middeleeuwen stammen en eeuwenlang
vruchtbaar gehouden zijn met de mest van de
schapen. Een stukje verderop liggen de weide
en hooilanden langs de beek. Onmisbare
elementen in de oude boereneconomie geba
seerd op het - letterlijk en figuurlijk - doppen
van je eigen boontjes.
Langs Drentse wegen en kanalen
Langs de lager gelegen randen van de provincie
- u weet het misschien nog: het 'omgekeerde
bord' van de aardrijkskundeles vroeger op
school - vindt u een ander landschap. Hier
ontstonden al in de middeleeuwen langgerekte
wegdorpen op de zandruggen die boven het
veenpakket uitstaken. Door de eeuwen heen
ontgonnen de boeren een steeds langere
'opstrek' achter hun boerderijen.
Van veel recenter tijd zijn de kanaaldorpen in
het als langs de liniaal opengelegde veenkolo
niale landschap. Jammer genoeg te vaak
verprutst door 'moderne' inzichten op het
gebied van dorpsvernieuwing en infrastructuur.
Esdorpen, wegdorpen en kanaaldorpen, elk
hebben ze hun eigen geschiedenis. Samen
vertellen ze het verhaal hoe de Drenten zich
eeuwenlang hebben weten te redden in een
landschap waar ze de handen uit de mouwen
moesten steken. Tot op de dag van vandaag
draagt het landschap de sporen ervan.
Vier excursies
Heemschut Drenthe heeft vier excursies geor
ganiseerd om u als lid van Heemschut te
kunnen laten kennismaken met de verschil
lende facetten van het Drentse cultuurland
schap. Elke excursie duurt zo'n vijf uur. In de
volgende kolommen vindt u impressies van wat
u onderweg te wachten staat.
Excursie A - Veenhuizen en Noord-Drenthe
Excursie B - Drentsche Aa en Eelde
Excursie C - Hondsrug en Orvelte
Excursie D - Veenkoloniën en Veenpark
EXCURSIE A - VEENHUIZEN
EN NOORD-DRENTHE
Als u met de bus van Assen naar Veenhuizen gaat
legt u de weg af die in vroeger tijden duizenden en
nog eens duizenden gegaan zijn: vanaf het Asser
station te voet of met de trekschuit naar het raadsel
achtige dorp Veenhuizen. Anders dan u die de tocht
geheel vrijwillig aanvaardtgingen zij gedwongen
door justitie om hen in de verlatenheid van de
Drentse hei de manieren van de burgermaat
schappij bij te brengen.
Wie nog nooit in Veenhuizen geweest is, zal
er z'n ogen uitkijken. Hier kost het niemand
moeite om zich in gedachten naar vroeger
eeuwen te verplaatsen. Het dorp lijkt sinds het
eind van de vorige eeuw nauwelijks veranderd.
De huizen en gebouwencomplexen roepen een
sfeer op die elders al lang verdwenen is, maar
hier in de 'verboden wereld' van Veenhuizen
ongeschonden bewaard gebleven is. Dat
hebben we met name te danken aan de bordjes
Verboden Toegang die het dorp generaties
lang van de buitenwereld hebben afgesloten.
Tot voor enkele jaren was Veenhuizen verbo
den gebied voor iedereen die hier niet voor zijn
werk moest zijn of om zijn straf uit te zitten
naar toe moest.
Tweede Gesticht
Tijdens de Heemschut-excursie maakt u een
rondrit door het zogeheten Tweede Gesticht.
