Menno van Coehoorn
trekt de wereld in
Bert Franssen
Nederlandse verdedigingswerken in het buitenland
Verdedigingsmonumenten zijn helemaal in. De stichting Menno
van Coehoorn, die het behoud ervan nastreeft, beleeft gouden
tijden. Zo is onlangs de Stelling van Amsterdam, tot voor kort
voornamelijk bekend bij de 'harde' kern van monumentenbe
schermers, tot wereldmonument verklaard. En ineens staan ook
de talloze vestingwerken die de Nederlanders in den vreemde
gebouwd, verbouwd of gebruikt hebben, volop in de belangstel
ling. Menno van Coehoorn, tot voor kort uitsluitend geïnteres
seerd in verdedigingswerken op eigen bodem, heeft een nieuw
braakliggend terrein betreden. Eind april was 'het buitenland'
zelfs thema van een symposium ter viering van het 65-jarig
bestaan van de stichting.
Heemschut
29
Menno van Coehoorn kan zijn geluk niet op.
Forten waar tot voor kort 'niemand' van
gehoord had, blijken van oernederlandse
makelij. Op onvermoede plaatsen hebben blijk
baar de Verenigde Oostindische Compagnie en
de Westindische Compagnie gezeten en daar
verdedigingswerken achtergelaten, zoals in
Guyana en op Mauritius. In het buitenland
bestaan veel meer forten, door Nederlanders
gesticht, dan in ons land zelf. Daarnaast boden
veel werken, gebouwd door kolonisten uit andere
Europese landen - vooral Portugezen - later
logies en bescherming aan Nederlanders.
Fort Rotterdam te Ujung Pandang (Makassar) op
Sulawesi,Indonesië. Het eerste grote Nederlandse
monument, dat op initiatief van de Republiek
Indonesia werd gerestaureerd. Het werk begon al
in 1970. Het complex werd een veelzijdig cultu
reel centrum. Foto's C.L.Temminck Groll, 1972.
Machtig interessant allemaal, en het is weer
eens tijd voor een vaderlandgevoel.
Menno van Coehoorns belangstelling voor
het buitenland begon zo'n drie jaar geleden.
Tot dan toe had men zich tot Nederland zelf
beperkt. Met vragen uit het buitenland wist de
stichting weinig raad. Een van de bestuursleden
maakte een reis door Brazilië en viel van de ene
in de andere verbazing. Prachtige Nederlandse
forten, en helemaal geen rancunes tegen
Nederlanders, integendeel. Men was zelfs
trots was op het stukje Nederlands/Braziliaans
erfgoed.
Zijn reis was de aanleiding tot oprichting
van de Commissie Overzeese Vestingwerken. De
commissieleden nemen ieder een deel van de
wereld voor hun rekening (al zijn er nog witte
vlekken) en gaan zelf op onderzoek in verre
oorden zoals Sri Lanka, de Antillen, Ghana,
de Molukken en Guyana.
Na drie jaar later was 'het buitenland' al thema
van een symposium ter viering van het 65-jarig
bestaan van Menno van Coehoorn. Een feeste
lijke gebeurtenis, eind april. Nu eens geen
lezingen over Duitse bunkers waar de stichting
met moeite aandacht voor krijgt of een zoveel
ste ode aan de grote vestingbouwers van weleer,
de aandacht betrof nu woeste, mysterieuze of
romantische forten in tropische oorden, vaak op
hoge rotsen gelegen met schitterende uitzichten.
Neem een vesting op het eiland Temate
(Molukken), door aardbevingen grotendeels
verwoest, maar nog heel aanwezig, zoals dia's
aantoonden. Of neem Ghana, dat langs de kust
3 8 (resten van) handelsposten, forten en kaste
len telt en waar de Nederlanders in 1612 het
fort Nassau bouwden. De reeks Europese
bouwwerken van Ghana prijkt inmiddels op
de werelderfgoedlijst. Een aantal is nog in
zeer goede staat en in gebruik als postkantoor,
guesthouse of gemeentehuis. De Hollanders
zaten onder meer in Ghana vanwege de slaven
handel. Hebben ze geen heel erg slechte repu
tatie opgebouwd bij de plaatselijke bevolking?
Integendeel. Spreker prof. C.L. Temminck
Groll-, 'De kustbewoners verdienden net zo
goed aan de slavenhandel als de Hollanders!'
Verbazing
Ware juweeltjes zijn erbij. Zoals kasteel De
Goede Hoop in Kaapstad, Zuid Afrika. En de
VOC-vestingstad van Calle op Sri Lanka, die
ook het predikaat wereldmonument kreeg.
De vestingwerken op Sri Lanka en in India
verkeren vaak nog in heel goede staat. 'Het is
verbazingwekkend wat er op dit moment nog
over is,' zegt F.J.L. van Duim van de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg. 'Dat wat is achter
gelaten, is een mengsel van Hollandse en locale
cultuuruitingen, onder de tropenzon gebouwd.
Er had reeds een zeker integratieproces plaats
gevonden waarbij de bouwwerken een onder-
juni 1997
