Heemschut
bronwater zal garant staan voor een unieke
natuurontwikkeling in dit bescheiden indus
trieel monumentje.
Math Berkers is geograaf te Raalte
Noot van de redactie:
Deze restauratie vond echter ruim 3 5 jaar
geleden plaats (o.l.v. JanJans) toen geheel
andere restauratie opvattingen golden.
Literatuur:
M. Paskamp-Van Santen. Watermolens Frans en v.d. Ham en de papier
makerij in Mander. Mander, 1992.
F.D. ZeilerG.J. Perfors. De wind- en watermolens in Overijssel.
Zwolle, 1995.
Molens in Overijssel. Jaarboek Overijssel 1971/1972. Zwolle, 1972.
H. van Paridon. Langs Twentse watermolens. Enschede, 1994.
Handboek Stichting Het Overijssels Landschap. Dalfscn, 1989.
Water voor Bels, Frans én de beekfauna. Tubantia, 15 januari 1997.
Waterrad molen van Frans.
waterfauna. De benodigde stuwen zijn voor de
meeste waterdiertjes, insecten, kreeftjes, e.d.,
een onoverkomelijke hindernis. Het restaura
tieplan houdt ook in dat een deel van het water
van de Mosbeek om de molens heen geleid
wordt. De molens van Frans en Bels vormen op
deze manier geen ecologische hindernis meer.
Tegelijkertijd worden de beide molenkolken
uitgegraven. Dit is iets wat regelmatig moet
gebeuren: in de kolken komt het water tot stil
stand en het door het water meegevoerde zand
bezinkt. Verzanding vindt ook altijd plaats rond
het waterrad. Om aan dit euvel een einde te
maken, wordt in de beide kolken een zandvang
gemaakt.
Toen ik de beide molens bezocht, waren de
werkzaamheden aan de kolken nog in volle gang.
Authenticiteit aangetast
Ik uit mijn bewondering voor de molen van
Frans en vertel een vrijwillige molenaar, dat ik
van tevoren de molen van Bels bezocht heb. Naar
zijn idee is deze molen door eerdere restauraties
helemaal verprutst. Kinnesinne van een voorma
lig concurrent? Voor mij is het in ieder geval
reden genoeg om terug te gaan naar de molen
van Bels. Rond de molen wandelend, begrijp ik
wat hij bedoelt. De authentieke uitstraling die
bij de molen van Frans bewaard is gebleven, is
bij de andere molen door al te ingrijpende
restauratiewerkzaamheden tenietgedaan. De
achterliggende schuren zijn opnieuw opgetrok
ken in een net verkeerd gekozen baksteen. Het
oudere metselwerk is gevoegd met kalk. Het
vernieuwde metselwerk is met cement ingevoegd.
Met evenveel moeite had dit heel anders uitge
voerd kunnen worden.* Een zelfde liefdeloosheid
is af te lezen aan de molenaarswoning. De raam
kozijnen liggen vreemd ver terug in de gevel.
Het lijkt erop dat hier later een nieuwe gevel
tegenaan is gezet. Isolatie van de woning van
binnenuit was een veel charmantere oplossing
geweest. Het theehuis, de oude papiermolen, is
daarentegen naar mijn smaak weer te romantisch
gerestaureerd. Twee molens vlak bij elkaar, maar
een wereld van verschil in restauratieopvatting.
In de 'reut'
Watermolens zijn schoolvoorbeelden van
monumenten van Bedrijf en Techniek. Wie
geïnteresseerd is in de geschiedenis van de
techniek treft in het dal van de Mosbeek niet
alleen watermolens aan. Vlakbij de molen van
Frans ligt een zogenaamde reuterij, een weiland
waar vlas voorbewerkt werd. Ook dit hangt samen
met de bronnen die in dit gebied te vinden zijn.
Om van vlas linnen te kunnen maken, moeten de
vezels van de vlasstengels eerst gebroken worden.
Dit 'braken' gaat beter als het vlas in de week
gelegen heeft, in de 'reut' gelegd is. Dit gebeurde
in een weiland dat regelmatig blank stond. Een
laag vlas wordt in het water gelegd en afgedekt
met zand. Óp deze manier worden enkele lagen
vlas op elkaar te weken gelegd. Het weiland is
nog niet zo lang geleden verschraald. Het heldere
Overzicht molen van Frans. Helemaal rechts de
molenaarswoning, op de voorgrond de molen-
kolk.
Vervolg pag. 3
Er zal wat vaker vierkleurendruk worden
toegepast. Het papier is steviger en minder
doorschijnend geworden en de omslag heeft
meer body gekregen. Een concessie aan de
heersende trend van de popularisering?
Nee, zeker niet. Het belangrijkste motief
was, dat onze lezers zelf, blijkens het twee
jaar geleden gehouden lezersonderzoek,
om deze veranderingen vroegen. Het heeft
even geduurd voordat de redactie op die
lezerswens kon ingaan maar het bestuur
heeft uiteindelijk het verlangen van de lezer
gehonoreerd. Misschien kunt u ook eens
uw buurman, vriend, kennis of familielid
attenderen op het vernieuwde Heemschut.
JK
april 1997
39