Monumenten van een verdwenen
industrie
Math Berkers
Bels en Frans, watermolens langs de Mosbeek
f
Op het moment dat dit nummer van Heemschut verschijnt, zullen
de restauratiewerkzaamheden aan de watermolen van Bels te
Vasse, in het noordoosten van Twente, vrijwel voltooid zijn. De
molen van Bels is een van de twee watermolens aan de Mosbeek.
Enkele honderden meters stroomopwaarts ligt de molen van
Frans. Deze molen is zes jaar geleden grondig gerestaureerd.
36
Heemschut
april 1997
Beide watermolens staan er straks weer pico
bello bij en zijn weer in staat om de zware
molenstenen rond te laten draaien: er kan weer
gemalen worden. Niet alleen de molen van Bels
wordt gerestaureerd. Tegelijkertijd wordt de
waterhuishouding van de Mosbeek verbeterd
Honderd jaar geleden stond verder stroomop
waarts nog een molen, de Engel. Alle drie de
molens aan de Mosbeek zijn van oorsprong
papiermolens. Het centrum van de papierin
dustrie van Nederland was natuurlijk altijd de
Veluwe. De vele beken die op de Veluwse
stuwwal ontspringen en de gegraven sprengen
zorgden voor schoon water en natuurlijk ook
voor het aandrijven van de tientallen papier
molens die hier in de loop van de 17de eeuw
gebouwd werden. Een eeuw later komt ook in
Twente de papierindustrie tot bloei, zij het op
kleinere schaal. De situatie is vergelijkbaar: het
stuwwallencomplex van Twente is het bronge-
bied van tientallen snelstromende beekjes.
Deze beekjes, zoals de Mosbeek, maar ook
rivieren als de Dinkel en de Regge, zijn ideale
plekken om watermolens te bouwen.
Theeschenkerij
De molen van Bels stamt uit 1725. Tot 1860
is in de molen papier vervaardigd. Na die tijd
werd de molen verbouwd tot korenmolen. In
het begin van de 19de eeuw wordt aan de
andere kant van de Mosbeek een cichoreimolen
gebouwd. Het maken van papier alleen was
blijkbaar niet winstgevend genoeg meer .Jannes
Bels, de naamgever van de molen, koopt het
complex in 1916. In 1957 wordt de Stichting
Het Overijssels Landschap de nieuwe eigenaar.
Zij zorgt voor de restauratie van het geheel.
Na de restauratie wordt de molen overgedra
gen aan de Stichting De Overijsselse Molen. In
Waterrad molen van Bels: de molens bezitten
allebei een bovenslagrad. Dit betekent dat het
water via een goot tot boven bet rad geleid wordt.
de oude papiermolen bevindt zich nu een thee
schenkerij, in de cichoreimolen is sinds 1987 een
permanente expositie ingericht over molens.
Bij de huidige restauratie wordt het waterrad
vernieuwd en de binnenkant van de cichorei
molen onder handen genomen. De oude cicho
rei trommel krijgt haar oude plek weer terug.
Van paier- naar korenmolen
Over de precieze ouderdom van de watermolen
van Frans bestaan twijfels. Ook deze molen
stamt in ieder geval uit het begin van de 18de
eeuw. Zeker is dat de molen van Frans in bezit
is geweest van Willem Cramer. Willem Cramer
vestigde in Twente een waar papierconcern.
De meeste papiermolens in het noordoosten
van Twente waren op een gegeven moment in
zijn bezit. Na 1870 ging het steeds slechter met
de papierindustrie. Het Cramerconcem verkoopt
tenslotte al haar molens in Twente en koopt in
1884 de voor die tijd moderne Berghuizer
Papierfabriek in Wapenveld. Achteraf een
goede beslissing: de Berghuizer Papierfabriek
bestaat vandaag de dag nog steeds. De middelste
molen van Vasse ging over in de handen van de
landbouwer Benihard Frans. Deze verbouwde
de molen tot een korenmolen. Hij was hiertoe
wel gedwongen. De firma Cramer had de
molen verkocht onder de bedinging dat er de
eerste honderd jaar geen papier gemaakt mocht
worden.
