12
Heemschut
april 1997
Gestoken houten lijstwerk
(verguld). Topornament
schouwstuk uit 18de eeuw.
Opname van P.J.M.Deuss
voor de restauratie.
Het bovendeurstuk geeft een vrouw met boek te zien
en een kraanvogel staande op één poot, in de andere
een steen vasthoudend. Valt hij in slaap dan valt de
steen. Waakzaamheid! Het trappenhuis was ten tijde
van het schrijven van dit artikel niet waar te nemen. In
Dordrecht zijn geen gegevens over de makers van het
stucwerk bekend.
Literatuur
LaurensJ. Bol; Aart Scbowitan. Ingenious
painterand draughtsman. Doornspijk
1991.pp 80-101.
C.M. deBntijn, \n: Leven met het verleden.
Hilversum 1992. pp. 80, 81 en 83, 85.
LM. Brcedveldt Boer; Plafonds in
Nederland 1300-1800. Zeist 1991.
C.W.Fock] 18de eeuws stucwerk in
Nederland. In: Heemschut, febaiari 1982.
Wijnand V.J. FretingStucwerk in het
Nederlandse woonhuis uit de 17de en
18de eeuw. Leeuwardcn/Mechelen
1993. (academisch proefschrift) p 63.
E.F. Koldeweij e.a.; Achter het behang.
De Bilt 1991. pp. 16,18,27.
Cesare Ripa; Iconologia of Uijtbeeldingen
des Verstands. Amsterdam 1644.
pp 70, 452.
PeterS. Stitton; Masters of the 17th-
century Dutch Landscape painting.
Amsterdam/Boston 1987. p 335.
J.J. Terwen K.A. Ottenheym-,
PieterPost. Zutphen 1993. pp 130-139.
Schilderstukken 17de en 18de eeuw
Van de hand van Aart Schouman (1710-1792) bevinden
zich drie allegorische voorstellingen in de Grijze
Kamer, gestoken in deels eiken- deels lindenhouten
verguld lijstwerk. Het schouwstuk is verreweg het
meest opvallend en is een allegorie op de schilderkunst,
gesigneerd en gedateerd 1761. Het bovendeurstuk is
gesigneerd en gedateerd op 1760 en is een allegorie op
de architectuur: een vrouw met een passer in de ene
hand en in de andere een gedetailleerde bouwtekening,
waarop een zuil. Rechts boven is de Onbeschaamde
ingeschilderd en daaronder zien we een man tekenen.
Een hommage van Aart Schouman aan Pieter Post?
Wie zal het zeggen. Het derde stuk bevindt zich boven
de dubbele deur welke naar de vroegere grote zaal van
Pieter Post voert. Het stelt Archimedes voor met op de
achtergrond het brandende Syracuse tijdens de romeinse
verovering. Zittend op de grond wijst hij de soldaten op
zijn cirkels en moet uitgeroepen hebben: 'Noli meos
circulos turbare' ofwel: 'Verstoor mijn cirkels niet'.
Het meest intrigerend is het 17de eeuwse landschap met
in het midden een groep mensen, waarvan Hendrick de
Keyser directeur dr. ir. Carlo Huijst vermoedt dat dat
oorspronkelijk is. Het zou dan een hergebruikt restant
zijn van een door Pieter Post zelf ontworpen schouw-
schilderij. Ook hier is de vraag, wie is de maker?
Restaurator Jos Deuss wil hier geen uitspraak over doen
maar denkt dat het de moeite loont een hypothese te
ontwikkelen waarin wordt opgenomen de rond 1615 in
Dordrecht of Arnhem geboren en in 1669 in Den Haag
overleden landschapschilder Joris van der Haagen. Deze
verhuist in 1639 naar Den Haag waar hij een huis
bouwt aan de Amsterdamse Veerkade. Pieter Post en
Paulus Potter wonen daar ook. Van der Haagen werkt
samen met Adriaan van der Velde (1632-1672) die
menselijke figuren schildert.
Alle schilderstukken bevinden zich ten behoeve van
restauratie door Jos Deuss en Erica Becker-Guggi in
het Dordrechts Museum en worden pas teruggeplaatst
nadat het pand bewoond is.
Recent aangetroffen 18de eeuws behang
In de 17de en 18de eeuw worden in rijke interieurs vier
soorten wandbekleding toegepast: tapijten, goudleer-
behang, stoffen behangsels en beschilderd behang. De
wandtapijten zijn het meest kostbaar en vaak genoemd
naar de naam van het atelier of plaats van herkomst
bijvoorbeeld Gobelin of Arras. De wanden van de grote
zaal van Museum Van Gijn in Dordrecht zijn bekleed
met tapijten uit Oudenaarde, gedateerd op ca 1728. De
techniek van het goudleerbehang is uit Spanje afkom
stig. Maar ook toen was het geen goud wat er blonk,
want het leer was niet met goud, doch met zilver bedekt
en verkreeg zijn goudkleur door een geel-bruine verni
slaag. Stoffen behangsels worden vaak in zijde uitge
voerd. Het geschilderde is in de Onbeschaamde aange
troffen. Restaurator Bert Jonker legt uit dat het hier
linnen banen betreft die met verf zijn ingekleurd met
behulp van sjabloon of blokdruk. De basisvoorstellin
gen in groen/blauw zijn later ingeschilderd met
de hand en vertonen steeds om de twee banen rozen
soms stokrozen, en papegaaien. De vraag is ook hier:
Wie is de maker? En ook nu weten we het antwoord
niet. Wel is bekend dat in de 18de eeuw in Dordrecht
in dit vakgebied twee ateliers werkzaam zijn: van Aart
Schouman en dat van Jacob (1756-1815) en Abraham
(1753-1826) van Strij. Schouman is bekend om zijn
vogels, wat voert tot een hypothese in die richting. Bij
recent onderzoek in het huurpand 'de Vier Winden'
zijn restanten van soortgelijk behang met blauw fond
en ingeschilderde ranken aangetroffen door Albert van
Engelenhoven, onder wiens gemeente toezicht ook de
restauratie van de Onbeschaamde valt.
Na het vertrek van de laatste bewoners in 1910 wordt
het achterdeel tot effectenkantoor verbouwd door
architect B. van Bilderbeek. Diens opvolger in hetzelfde
architectenbureau dat sinds 1892 bestaat, voert nu de
restauratie uit.
Drs. Hans Bollebakker is lid van de redactieraad.
Met dank aan het Gemeentearchief van Dordrecht, het
Dordrechts Museum en de afdeling Monumentenzorg van
de gemeente Dordrecht, Luyten en Malschaert architecten
en Ineke Vink, conservatorpoppencollecties bij het Historisch
Museum Rotterdam.
