Historische sluizen van Schaphalsterzijl Met rust laten of juist niet? JAN DELVIGNE 1I1V Zicht op de sluizen. Foto Jan Delvigne. Een schutsluis met gemaal Het cultuurhistorische argument Noten Een opvallende discussie is aan de gang rond de historische sluizen van het Groningse Schaphalsterzijl. B en Wvan de gemeente Winsum vinden dit de aangewezen plek voor een nieuwe schutsluis m.et gemaal, m.ede om cultuur historische redenen. De Stichting Behoud Schaphalsterzijl vindt, mede om cultuurhistorische redenen, dat deze plek juist met rust moet worden gelaten. De Stichting Behoud Schaphalsterzijl schetst de situatie. »r' V*1 Schaphalsterzijl ligt tussen Groningen en Zoutkamp, bij de uitmonding van het Winsumerdiep in het Reitdiep. De plek dankt haar naam aan de uitwate ringssluizen, 'zijlen', die sinds de 15de eeuw in de Reitdiepdijk liggen. Deze dijk was tot 1877 een zeedijk, daarna werden dijk en sluizen noodwaterke- ring. Deze taak verviel op zijn beurt na het op deltahoogte komen van de zeedijken. De huidige sluizen - het gaat om drie sluisopeningen - dateren in aanleg uit 1790, en hebben sinds dien enkele veranderingen ondergaan. Vele sporen van de geschiedenis van de sluizen zijn nog zichtbaar.' De sluizen staan niet op zichzelf. In combinatie met de uitwateringssluis functioneerden ook het Winsumerdiep en het Reitdiep, de vroegere zeedijk, en het huis van de sluiswachter. Dit ensemble is nog fraai aanwezig, zonder 'vreemde' toevoe gingen. Nu de sluizen hun waterstaat kundige functie hebben verloren, is Schaphalsterzijl een sfeervolle, histo rische plek die door velen wordt gewaardeerd. De sluizen zelf komen waarschijnlijk dit jaar op de monu mentenlijst, het sluiswachtershuis stond daar al op. Vanwege de bodemdaling als gevolg van aardgaswinning moet in een deel van de provincie Groningen het water peil worden verlaagd. Daarvoor is in het Winsumerdiep, ergens tussen Winsum en het Reitdiep, een peilscheiding nodig. Dit houdt de bouw in van een schutsluis met gemaal. B en W van Winsum hebben als locatie hiervoor Schaphalsterzijl gekozen. In hun plan vormen de huidige sluizen één zijde van de schutsluis, met in de middenopening een nieuwe hefdeur tussen heftorens die zeven meter boven het water uitsteken. Op zo'n 35 meter van deze sluizen komt een nieuwe afsluiting van het Winsumerdiep, als andere zijde van de schutsluis. Het gemaalgebouw, met een grondoppervlak van ongeveer 22 x 17 m, komt dicht bij de historische sluizen langs het water te staan. Het College van B en W redeneert dat vanuit cultuurhistorische optiek hand having van een sluisfunctie op deze plaats gewenst is, ook al is het water huishoudkundig doel een geheel ander. 'Een integratie van oud en nieuw zal hierbij tegemoet komen aan zowel de cultuurhistorische als ook aan de waterhuishoudkundige belan gen' (concept-voorstel aan de raads commissie Ruimte). De Stichting Behoud Schaphalsterzijl redeneert dat dit bodemdalingsgemaal met schutsluis landschappelijk en func tioneel niet past in een ensemble dat behoort bij de monumentale uitwate- rmgïsluizen. Bovendien zullen de geplande bouwwerken de sluizen als monument-in-spe aantasten en de historische sfeer van de plek verstoren. Ofschoon de Stichting erkent dat het toekennen van een nieuwe functie het onderhoud ten goede kan komen, is zij van mening dat de aanpassing aan de geplande nieuwe functie het waarde volle van Schaphalsterzijl - de monu menten, de harmonie van het ensem ble en de sfeer - juist zal aantasten. Om deze cultuurhistorische redenen acht de Stichting de bouw van schutsluis en gemaal op deze plek onaanvaardbaar. Dit te meer daar de Stichting een alter natieve locatie heeft voorgesteld waaraan deze cultuurhistorische en landschappelijke bezwaren niet kleven. Nadat de raadscommissie Ruimte eind augustus advies heeft uitgebracht, zal de gemeenteraad van Winsum zich in september a.s. over het Collegevoorstel uitspreken. Jan Delvigne is bestuurslid van de Stichting Behoud Schaphalsterzijl, Postbus 103,9950 AC Winsum. Telefoon en fax: 050.3061834 of telefoon 0594.621723 1 jan Delvigne en Koos de Jong: Twee eeuwen sluizen van Schaphalsterzijl. Stad Lande, jaargang 5 nummer 1, 1996. 19

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1996 | | pagina 19