Historische sluizen van Schaphalsterzijl
Met rust laten of juist niet?
JAN DELVIGNE
1I1V
Zicht op de sluizen. Foto Jan Delvigne.
Een schutsluis met gemaal
Het cultuurhistorische argument
Noten
Een opvallende discussie is aan de gang rond de historische sluizen van het
Groningse Schaphalsterzijl. B en Wvan de gemeente Winsum vinden dit de
aangewezen plek voor een nieuwe schutsluis m.et gemaal, m.ede om cultuur
historische redenen. De Stichting Behoud Schaphalsterzijl vindt, mede om
cultuurhistorische redenen, dat deze plek juist met rust moet worden gelaten.
De Stichting Behoud Schaphalsterzijl schetst de situatie.
»r'
V*1
Schaphalsterzijl ligt tussen Groningen
en Zoutkamp, bij de uitmonding van
het Winsumerdiep in het Reitdiep. De
plek dankt haar naam aan de uitwate
ringssluizen, 'zijlen', die sinds de 15de
eeuw in de Reitdiepdijk liggen. Deze
dijk was tot 1877 een zeedijk, daarna
werden dijk en sluizen noodwaterke-
ring. Deze taak verviel op zijn beurt na
het op deltahoogte komen van de
zeedijken. De huidige sluizen - het
gaat om drie sluisopeningen - dateren
in aanleg uit 1790, en hebben sinds
dien enkele veranderingen ondergaan.
Vele sporen van de geschiedenis van
de sluizen zijn nog zichtbaar.'
De sluizen staan niet op zichzelf. In
combinatie met de uitwateringssluis
functioneerden ook het
Winsumerdiep en het Reitdiep, de
vroegere zeedijk, en het huis van de
sluiswachter. Dit ensemble is nog fraai
aanwezig, zonder 'vreemde' toevoe
gingen. Nu de sluizen hun waterstaat
kundige functie hebben verloren, is
Schaphalsterzijl een sfeervolle, histo
rische plek die door velen wordt
gewaardeerd. De sluizen zelf komen
waarschijnlijk dit jaar op de monu
mentenlijst, het sluiswachtershuis
stond daar al op.
Vanwege de bodemdaling als gevolg
van aardgaswinning moet in een deel
van de provincie Groningen het water
peil worden verlaagd. Daarvoor is in het
Winsumerdiep, ergens tussen Winsum
en het Reitdiep, een peilscheiding
nodig. Dit houdt de bouw in van een
schutsluis met gemaal. B en W van
Winsum hebben als locatie hiervoor
Schaphalsterzijl gekozen. In hun plan
vormen de huidige sluizen één zijde van
de schutsluis, met in de middenopening
een nieuwe hefdeur tussen heftorens die
zeven meter boven het water uitsteken.
Op zo'n 35 meter van deze sluizen
komt een nieuwe afsluiting van het
Winsumerdiep, als andere zijde van de
schutsluis. Het gemaalgebouw, met een
grondoppervlak van ongeveer 22 x 17 m,
komt dicht bij de historische sluizen
langs het water te staan.
Het College van B en W redeneert dat
vanuit cultuurhistorische optiek hand
having van een sluisfunctie op deze
plaats gewenst is, ook al is het water
huishoudkundig doel een geheel
ander. 'Een integratie van oud en
nieuw zal hierbij tegemoet komen aan
zowel de cultuurhistorische als ook
aan de waterhuishoudkundige belan
gen' (concept-voorstel aan de raads
commissie Ruimte).
De Stichting Behoud Schaphalsterzijl
redeneert dat dit bodemdalingsgemaal
met schutsluis landschappelijk en func
tioneel niet past in een ensemble dat
behoort bij de monumentale uitwate-
rmgïsluizen. Bovendien zullen de
geplande bouwwerken de sluizen als
monument-in-spe aantasten en de
historische sfeer van de plek verstoren.
Ofschoon de Stichting erkent dat het
toekennen van een nieuwe functie het
onderhoud ten goede kan komen, is zij
van mening dat de aanpassing aan de
geplande nieuwe functie het waarde
volle van Schaphalsterzijl - de monu
menten, de harmonie van het ensem
ble en de sfeer - juist zal aantasten. Om
deze cultuurhistorische redenen acht
de Stichting de bouw van schutsluis en
gemaal op deze plek onaanvaardbaar.
Dit te meer daar de Stichting een alter
natieve locatie heeft voorgesteld
waaraan deze cultuurhistorische en
landschappelijke bezwaren niet kleven.
Nadat de raadscommissie Ruimte eind
augustus advies heeft uitgebracht, zal
de gemeenteraad van Winsum zich in
september a.s. over het Collegevoorstel
uitspreken.
Jan Delvigne is bestuurslid van de
Stichting Behoud Schaphalsterzijl,
Postbus 103,9950 AC Winsum.
Telefoon en fax: 050.3061834 of
telefoon 0594.621723
1 jan Delvigne en Koos de Jong: Twee
eeuwen sluizen van Schaphalsterzijl.
Stad Lande, jaargang 5 nummer 1,
1996.
19