De Santpoortse binnenduinrand
Eens begon er de zee
DIRK POST
Het landschap
Duin en Kruidberg.
De vegetatie
De Santpoortse binnenduinrand is gesitueerd aan de westzijde van de
gemeenten Velsen en Bloemendaal en wordt in het westen begrensd door
de duinrand en in het oosten door de spoorweg Haarlem-Beverwijk. Dit
waardevolle gebied bestaat uit een oude strandvlakte met een, tot op heden,
open karakter dat een aantal zeer markante historische gebouwen herbergt
zoals de ruïne van Brederode en het landgoed Duin en Kruidberg. Het belang
van de Santpoortse binnenduinrand is ondermeer onderkend door
Natuurmonumenten, dat een groot deel van dit gebied wil opkopen
(Middenduin), en door de provincie Noord-Holland, dat de tot de binnen
duinrand behorende graslanden tot natuurontwikkelingsgebied heeft
aangewezen.
v
Ondanks deze positieve signalen blijft
de 'Stichting Santpoort', gezien de
vigerende stedebouwkundige plannen,
ernstig bezorgd over de toekomstige
ontwikkeling van dit gebied. Met
dit artikel wil de stichting, de lezer,
maar vooral de betrokken gemeenten
Velsen en Bloemendaal, en zo moge
lijk andere instanties, zoals Heemschut,
op het belang van dit gebied attende
ren. Het uiteindelijke doel is steun te
verwerven voor het plan om de
Santpoortse binnenduinrand van een
extra bescherming te voorzien waar
door dit unieke cultuurlandschap ook
voor toekomstige generaties bewaard
kan blijven.
Omstreeks 10.000 voor Chr. ontston
den langs de huidige Nederlandse
westkust stranden en lage duinen
(strandwallen) in een spel van water,
wind en zand. De strandwallen werden
doorsneden door brede geulen waar de
eb- en vloedstroom nog vrij toegang
had. Omstreeks 800 en 1100 na Chr.
ontstonden op de meest westelijke
strandwallen de hoge jonge duinen die
wij nu nog kennen. Op de strandwal
len oostelijk van de duinenrij ontston
den nederzettingen. De historische
kern van Santpoort ligt bijvoorbeeld
op een uitloper van zo'n strandwal.
Met de vorming van de jonge duinen
ontstonden tevens de voor dit land
schap zo kenmerkende duinrellen. Dit
zijn natuurlijke beekloopjes die worden
gevoed met kwelwater dat aan de voet
van de duinrand ontspringt. Vanaf de
duinvoet meanderden dergelijke beken
of duinrellen van hoog naar laag door
het landschap.
Rond 1100 onderging dit landschap
een grote verandering toen grote
stukken land, vlak achter de jonge
duinen, in cultuur werden gebracht.
Namen als Berkenrode, Brederode,
Iepenrode herinneren ons aan de
omzetting van deze woeste gronden in
landbouwgronden. In dit cultuurland
schap werden de beekjes recht getrok
ken en opgenomen in een afwaterings
systeem van kwelslootjes. Met name in
de 16de en 17de eeuw werd dit, dicht
tegen de duinrand aanliggende, afwa
teringssysteem sterk geïntensiveerd
door de zich hier vestigende laken-
en kleerblekersnering.
Een laatste fase in de ontwikkeling
van het cultuurlandschap langs de
Santpoortse binnenduinrand bete
kende de vestiging van buitenplaatsen
op de terreinen van voormalige
hofsteden en blekerijen. Hierbij
kregen in de 17de en 18de eeuw
grote delen van het landschap, door de
aanleg van landhuizen en landschaps
tuinen op de oude weide- en akker
bouwgronden, een meer parkachtig
De vegetatie die op de cultuurgronden
van het binnenduinlandschap is
ontstaan, is uniek. De graslanden die
hier ten gevolge van de ontginningen
zijn ontstaan, zijn vrij kruidenarm.
Kenmerkend voor dergelijke graslan
den is het voorkomen van droogte
indicatoren als duizendblad, zachte
ooievaarsbek en schapezuring. De
kwelsloten herbergen een bijzonder
goed ontwikkelde water- en oeverve
getatie. Kranswier, sterrekroos, stijve
waterranonkel en de kwelindicatoren
brede waterpest en paarbladig fontein
kruid bepalen hier het aspect van de
watervegetatie. De oevervegetatie is
12