Het landschap van Friesland
Heemschut It Fryske Gea slaat alarm
Op 23 januari 1995 organiseert de Provinciale Commissie van Heemschut
een avondsymposium rond het thema Landschap van Friesland'. De discussie
rond de windmolenparken was reeds gaande, de polemieken over de
aanvaardbaarheid en spreiding van vakantiebungalowparken vulden de
kolommen van de regionale pers. Ook de geplande industriezones in Friesland
verdeelden de direkt betrokken bevolking in, elkaar heftig bestrijdende
kampen. De indruk werd gewekt alsof er plotseling iets bijzonders ging
gebeuren; iets dat tot voor kort nog niet was vertoond. Een samenballing
van beleidsvoornemens die in één klap iedereen wakker schudde.
J.C. DE KROON EN H. KROES
'Paulus Potter-vee' ten westen van Stinsterrein aan de Bitgumerfeart.
Een nadere analyse leert dat zulks niet
het geval is. Al vele jaren is er een
proces gaande, waarbij het friese land
schap onder druk staat van ontwikke
lingen die, bij een aantal belangrijke
aspekten, afwijken van wat al eeuwen
lang gaande was. Verandering van de
leefomgeving is nu eenmaal regel. De
cultuur verandert en daarmee ook de
uitdrukking van die cultuur. In een
"land waar het landschap volledig
cultuurlandschap is geworden kan
die verandering derhalve als een
onvermijdelijk proces gezien worden.
Bovendien zullen initiatieven, die in
onze provincie leiden tot meer bedrij
vigheid en werkgelegenheid, in het
algemeen toegejuicht moeten worden.
Zelfs in kringen van natuur, landschap
en cultuurgeschiedenis is men zich
terdege bewust van de noodzaak van
aanpassing en vernieuwing.
Maar vanwaar die protesten dan?
Waarom heeft het verzet zich
plotseling zo breed gemanifesteerd?
Bijprodukt van een opkomend nostal
gisch besef? Heeft het toenemend
regionalisme en de groeiende
aandacht voor de pluriformiteit in
de samenleving er iets mee te maken?
Of zijn het de naweeën van de jaren
'70 waarbij een verwijzing naar een
minder autoritaire samenleving en een
streven naar baas-in-eigen-huis(regio)
weer even de boventoon voert?
Nee! Het lijkt er allerminst op dat het
een tijdelijke oprisping van politieke-
en/of sociale folklore is.
De regering heeft reeds een poging
gedaan om rond het thema '(Cultuur)
Landschap' beleid(svoornemens) te
formuleren. Wetenschappers, instel
lingen voor Cultuur- en Natuurbehoud
en overige geïnteresseerden, hebben
zich reeds jaren geleden gebundeld
in een Platform voor Landschap
Cultuurhistorie. Recentelijk is bij het
70-jarig jubileum van HUS en HIEM,
de door de Friese gemeenten in
het leven geroepen organisatie voor
welstandszorg, een congres gehouden
onder de veelzeggende titel
'Grootschalige ingrepen in het land
schap'.
Zorg breed gedeeld
Het bovenstaande is zo maar een
greep uit ontwikkelingen, initiatieven
en uitingen van verontrusting zoals die
zich recentelijk ook hebben voorge
daan. Zonder enige moeite kan deze
lijst uitingen van zorg en alarm tot vele
pagina's worden uitgebreid. Maar het
beeld is inmiddels duidelijk genoeg: er
is brede zorg over de ontwikkelingen
in een rond het Friese landschap.
De vraag rijst derhalve of de gang van
zaken als onvermijdelijk moet worden
aanvaard. Moeten we de gevoelde
teloorgang van landschappen zien als
een haast noodzakelijke uitkomst van
andere prioritaire beleidsontwikkelin
gen? Zijn de beleidsmakers, in de
meest brede zin van het woord, zich
bewust van de zaken die op het spel
staan en worden dergelijke afwegin
gen van belangen ook daadwerkelijk
gemaakt? Of nog anders gezegd:
gebeuren de dingen 'willens en
wetens'. Wij betwijfelen dat! Wie
zijn 'wij' zult U zich dan afvragen.
Na afloop van het zoeven genoemde
landschapssymposium van Heemschut,
hebben vertegenwoordigers van
Heemschut en It Fiyske Gea het
initiatief genomen te onderzoeken op
welke wijze in Friesland verantwoord
landschapsbeleid tot stand zou kunnen
komen. Daartoe zijn de afgelopen
maanden vele gesprekken gevoerd met
mensen uit allerlei sectoren die één
ding gemeen hadden: betrokkenheid
bij (het beleid t.a.v.) het cultuurhisto
rische landschap. Deze gesprekken
hebben ons andermaal gesterkt in de
overtuiging dat het onbehagen
rondom landschapsontwikkeling
breed gevoeld wordt.
Een grote stadstuin
Daarnaaast rijst het vermoeden dat
de verantwoordelijke overheden niet
goed raad weten met landschapsbeleid.
De nationale overheid produceert
nota's en strooit met visies, maar weet
dit voorlopig niet om te zetten in
samenhangende beleidskaders en
maatregelen. De in het geding zijnde
belangen zijn zeer complex van aard
en een breed scala van betrokkenen
dient zich aan als het gaat om het
formuleren van landschapsbeleid.
Minister van Aartsen formuleerde
recentelijk uiterst bondig zijn definitie
van het huidige platteland als 'één
grote stadstuin'. Uit planologische
hoek is het inmiddels bekend dat het
platteland al in hoofdzaak stedelijk-
functioneel van karakter is. Betekent
dit nu dat in die gebieden waar het
landschap in hoofdzaak nog een plat
telandskarakter heeft, ook stedelijke
principes aan vorm en ontwikkeling
ten grondslag moeten liggen? En hoe
5
