Woudrichem een kwart eeuw later
LEO VAN DERMEULE
Wat zijn 25 jaar voor een stadje dat al in 1356 zijn stadsrechten kreeg?
Deelnemers aan de landelijke Heemschut-dag krijgen alle kans te ontdekken
wat sinds 1971, mede door toedoen van Heemschut, in Woudrichem tot stand
kwam. Stilstand betekent echter achteruitgang, daarom in deze bijdrage ook
aandacht voor Woudrichem's werken aan de toekomst.
Het verre verleden
't Oude Raedhuys van Woudrichem. Foto John Velthuis.
Heemschut komt in 1971
12
Woudrichem ontstond als een van de
vele nederzettingen in wat nu het land
van Altena heet. Het lag van meet af
aan langs de Waal. Als het onder de
naam Walderinghem of Walderichem
omstreeks het jaar 1000 voor het eerst
opduikt in de bronnen zullen land
bouw en visserij al de belangrijkste
middelen van bestaan gevormd
hebben. Bij een van de vele watersno
den in het gebied verlegt de Maas zijn
bedding tot vlak langs Woudrichem.
Dat maakte de stad ook voor de handel
interessant èn voor de graven van
Holland die er tussen 1354 en 1420
hun tol vestigden. Een stenen kerk,
een gasthuis en kloosters en verschil
lende stenen huizen van welvarende
burgers moeten Woudrichem in de
15de eeuw al een zekere allure
gegeven hebben. Voor de riviervisserij
vervulde Woudrichem al sinds 1362
een belangrijke rol. In dat jaar verwierf
de stad het visrecht en moest alle in de
omgeving gevangen vis daar te koop
worden aangeboden. In de
Tachtigjarige oorlog vormde
Woudrichem samen met Gorinchem
en Loevestein de IJzeren Driehoek,
een prachtplek om van daaruit het
verkeer op Waal en Maas te controle
ren en zo nodig stil te leggen. Het
stadje was als vesting vrijwel onneem
baar, zo bleek tijdens de twee Franse
invallen in 1672 en 1794-'95. In de
Tweede Wereldoorlog speelde
Woudrichem gelukkig geen militaire
rol van betekenis meer. De molen uit
1662 werd nog op het laatste moment
door vertrekkende Duitse soldaten
opgeblazen, de kerktoren ontkwam
maar net aan hetzelfde lot. De schade
viel voor het overige mee. In 1955
werd de vesting-functie officieel opge
heven en dit bood weer in de jaren '60
gelegenheid tot het ontwikkelen van
een rigoureus stadvernieuwingsplan.
Ondanks het feit dat op dat ogenblik al
enkele historische panden gerestau
reerd waren hield bet plan groot
scheepse kaalslag in, gevolgd door
nieuwbouw die zich ronduit slecht
verhield tot de schaal en structuur van
de oude vesting. Ruimte, licht en lucht
maar ook: flatgebouwen langs de
wallen!
Het was in deze tijd dat binnen
Heemschut werd gezocht naar een
project om het zestigjarig bestaan van
de vereniging luister bij te zetten. Al
vele jaren streed Heemschut voor het
behoud van stedelijk en landschappe
lijk schoon, maar het was wel altijd een
strijd achter de schermen geweest.
Men zocht naar een activiteit- stilzit
ten was nooit Heemschuts sterkste
punt- die duidelijk weergaf waar we
voor staan en ook zoveel publiciteit tot
gevolg zou hebben dat heel Nederland
op positieve wijze kennis zou maken
met Heemschut. Het oog viel op
Woudrichem, juist op het moment
dat zich daar van het gemeentebestuur
