Delen overleden heiligen 'medisch'
genuttigd
Judith Schuyf hield lezing voor 'Oude Groninger Kerken' over heidens Nederland:
Op 24 februari hield de Stichting Oude Groninger Kerken haar jaarlijkse
donateursvergadering, in de Martinihal te Groningen. Na het officiële
gedeelte leidde dr. Judith Schuyf de donateurs de weg in heidens Nederland.
Een verrassend verhaal.
SASKIASIMON
Sarcofaagdeksel met slijpsleuven in Wehe. (foto
Ferdie Kies).
Heidens Nederland
Zij deed aan de Rijksuniversiteit van
Utrecht onderzoek naar de zichtbare
restanten van het niet-christelijke
verleden van Nederland. Haar publi
catie hierover verscheen in 1995.
Het verhaal en de geprojecteerde
beelden gaven een idee van het voor
christelijke leven (vóór ca 800) in onze
streken. We krijgen een beeld van een
sterk met de natuur verbonden
bestaan, met nadruk op de seizoenen
en verering van de voorouders. Een
leven waarin zwanen, zonneraderen en
de smid belangrijk zijn. Dat de Kelten
en Germanen mensenoffers brachten,
wordt niet ontkend door mevrouw
Schuyf, maar de gruwelverhalen hier
over lijken toch vooral bedacht te zijn
door sensatieschrijvers en ideologi
sche bestrijders van het heidendom.
De voorouderverering, de cultus van
het paard, de rituelen rond de dood,
met de uitgebreide eet- en drinkgela
gen op de begraafplaats, en het geloof
dat de doden als levende lijken kunnen
terugkeren, zijn fel bestreden door de
kerk. Andere gebruiken (de feestda
gen, de kerstboom) zijn overgenomen
of aangepast. De voorouderverering is
desondanks nog lang doorgegaan, tot
in de 16de/17de eeuw.
Ook gruis grafkist voldeed
Een ander gebruik, dat lang bleef
bestaan, was het, medicinaal, nuttigen
van deeltjes van een overleden heilige.
Wanneer die al genuttigd was,
voldeed ook uitgekrast gruis van de
grafkist, of steenschraapsel van heilige
stenen, later van stenen op heilige
plekken. Op deze wijze zijn diepe
voren uitgeslepen in muren van de
Groningse kerken van Loppersum,
Wehe en Termunten.
De heidense heiligdommen waren in
het begin vaak niet meer dan plekken
in de open natuur. Aanbeden werden
stenen, bomen, en de overgangsplaat
sen tussen hemel en aarde (bergen,
heuvels) of tussen onderwereld en
bovenwereld (bronnen, moerassen).
In het veen bij Barger Oosterveld in
Drenthe is in de jaren vijftig een zeer
eenvoudig tempeltje gevonden, een
open constructie van hout, met een
kring veldkeien er omheen, als schei
ding van de wereldse en sacrale ruimte.
Het tempeltje was gelegen aan het begin
van een 'knuppelpad', een van samen
gebonden houten palen vervaardigde
loopbrug door het moeras. Uitgestrekte
gebieden in het huidige Groningen en
Drenthe waren door een netwerk van
dit soort paden verbonden. Het boek
van Judith Schuyf behandelt uiteraard
veel meer over het onderwerp dan het
hierboven geschetste. De schrijfster
wijst u letterlijk de weg in heidens
Nederland: aan de hand van haar
beschrijvingen kunt u de heilige plekken
zelf vinden. Dr. J. Schuyf: Heidens
Nederland - Zichtbare overblijfselen
van een niet-christelijk verleden.
Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 1995.
ISBN 90-5345-063-7 Prijs: 29,95.
Saskia Simon is PR-medewerker van
Heemschut Groningen
Met 44 bezittingen in 15 Groningse
gemeenten (waaronder niet alleen
de 41 kerken, maar ook o.a. vrij
staande torens, pastorieën, kerk
hoven en een kanaaloever) is dé
Stichting Oude Groninger Kerken
in de provincie Groningen een
factor van betekenis. En nog steeds
worden kerken aangeboden aan de
Stichting.
Al met al is de Stichting Oude
Groninger Kerken positief gestemd
over haar werk in de toekomst. In de
grotere rol die in het nieuwe monu
mentenbeleid is weggelegd voor de
provincies ziet zij mogelijkheden
om op provinciaal niveau coördina
tie tot stand te brengen en gericht
actie te voeren. Of dit betekent dat
de Stichting bereid is een overkoe
pelende en leidende rol op zich te
nemen in de provinciale monu
mentenzorg is nog niet duidelijk.
Vervolg van pag. 7
kunnen de huizen die er nu staan, in
principe blijven staan, eventueel met
aanpassingen tegen genoemde
geluidshinder. Maar alles hangt af van
hoe de politiek hier gaat beslissen
2 8 maart wordt er een voorbereidings-
besluit genomen over het gebied in de
commissie RO.
Radiaire structuur: Een aantal straten
loopt in concentrische cirkels rondom
het centrum van de wierde. Vanuit dit
centrum gaan, als stralen van de zon,
andere paden de landerijen in. De
woningen en boerderijen staan met hun
voorkant naar het centrum gericht.
Weiwerd was, met Spijk, het gaafste
voorbeeld van dit type. Van dit type
dorpen zijn er in Groningen maar vijf.
Zie over Weiwerd: 'Heemschut' nrs. 5
(pag. 38), 1995 en 1,1996 (pag. 5), over
Groningse wierden: 'Heemschut'
nr. 3/1993.
Saskia Simon, PR-medewerker
Heemschut Groningen
28
