Architectuur en stedelijk detail in het
17de eeuwse Delft
i
Museum het Prinsenhof in Delft heeft een opmerkelijke tentoonstelling van
het werk van 1 le-eeuwse Delftse schilders, tijdgenoten van Vermeer, naar
drie thema's ingericht: architectuur, stadsgezichten en genre. De expositie, die
loopt tot 3 juni, geeft niet alleen een fraai overzicht van het grote belang van
Delftse schilderkunst, maar ook een goed beeld van het bouwen en wonen in
die tijd.
HANS BOLLEBAKKER
Tedëi {fttmetrïix
ao. 'jie 1
Plattegrond van Boxhorn. Begin 17de-eeuw.
Gemeentelijke archiefdienst Delft.
(zie: De Hollandse samenleving in de tijd
van Vermeer, Haks en Van der Sman p. 41
Architectuur
Het werk van Gerard Houckgeest en
Emanuel de Witte richt zich voorname
lijk op kerkgezichten. De ontdekking
van het perspectief wordt vooralsnog
toegeschreven aan de Florentijnse
bouwmeester Filippo Brunelleschi
(1377-1446), architect van wat
mondiaal beschouwd wordt als het
meest pure voorbeeld van renaissance
bouwkunst: de Augustijnenkerk op de
linkeroever in Florence, de Sancto
Spirito (1444). In afwijking van diens
uitgangspunten en de uit Italië afkom
stige tractaten met perspectiefwetten
- in Noord Europa door onder andere
Albrecht Dürer (1471-1528) beschre
ven en gepubliceerd in 1525 onder de
titel: 'Underweysung der Messung' -
experimenteert Houckgeest met
nieuwe perspectief constructies [zie:
Van Berkel]. Hij verlaat het principe
van het centraal perspectief waarbij
het verdwijnpunt op een centrale
plaats binnen de voorstelling wordt
gekozen en kiest voor het overhoeks-
perspectief met twee zichtlijnen en
verdwijnpunten buiten de voorstel
ling. Emanuel de Witte had, anders
dan Houckgeest, niet primair
aandacht voor de zuivere constructie
van de architectuur, doch richt zich
vooral op de lichtval die het kerkinte
rieur van zijn somberheid ontdoet.
Het aardige is dat de Oude en Nieuwe
Kerk nu nog bestaan en de toeschou
wer het 17de-eeuwse beeld van in- en
exterieur met eigen waarneming kan
aanvullen. Interessant is ook te zien
hoe het kerkgebouw fungeert als
ontmoetingsplaats in het dagelijks
leven: kinderen worden er gezoogd,
honden lopen vrijelijk rond. De vele
afgebeelde, doch niet meer aanwezige
wapenschilden geven een beeld van de
geschiedenis van families en stad.
Gezichten óp Delft
Het deel met gezichten op Delft geeft
een indruk van het bouwen, soms ook
van details en van de stedebouwkun-
dige context en samenhang. Een
belangrijke plaats wordt ingenomen
door Carel Fabritius, aanvankelijk
timmerman, later leerling van
Rem,brandt, die de bij perspectief
meer gebruikelijke hoek van 90 graden
verruilt voor een speciaal perspectief
effect door toepassing van een hoek
van 120 graden en deze benut voor
genrevoorstellingen in stedelijke
omgeving. Het aldus ontstane ruim-
teëffect versterkt hij door licht-donker
contrasten. Daniël VosmaerwexVxe. wel
samen met Fabritius doch koos anders
dan deze voor een meer horizontaal
gerichte compositie waaraan torens
verticale accenten verleenden. Veel
afbeeldingen van huizen en binnen
plaatsen zijn te zien van de hand van
Pieterde Hooch zorgvuldig opgebouwd
'volgens de wetten van het perspectief,
de constructie wordt benadrukt door
de regelmatige patronen in de vloer;
illusionistische effecten en experimen
ten met licht en perspectief kenmer
ken het oeuvre'. Ook hier is het
aardige dat het 17 de- eeuwse silhouet
en stadsbeeld nog goed herkenbaar is.
De contouren van de plattegrond van
Delft zijn sinds de kaart van Jacob van
Deventer (ca 1560) in de 17de eeuw
nauwelijks veranderd zoals de platte
grond van Boxhorn uit begin 17de
26
