Groene rivier
Kaapstander
Overwinning
BOEKEN
Havezaten Twente
Groningen
Stoeptrede oud klooster gesloopt
Noord-Holland
Olympisch stadion
7
van het verhogen van de overlaten,
aangepast.
De Prinsensluis is gelegen in de
hoofdwaterkring tussen IJsselmuiden
en Genemuiden en is gesitueerd in het
Venerietekanaal. Het woord 'Prinsen'
in Prinsensluis heeft betrekking op de
naam van een vroegere sluiswachter.
Via dit kanaal wordt het door het
Venerietegemaal, vanuit de polder
Mastenbroek, uitgeslagen overtollige
water naar het Zwartemeer geleid. De
staat van onderhoud van de uit metsel
werk opgetrokken sluis is slecht. Ook
de sluisdeuren hebben hun beste tijd
gehad.
De Prinsensluis is inmiddels het enig
overgebleven object van een rivieraf
leidingssysteem langs de Gelderse
IJssel. Deze 'groene rivier' liep van
Lobith, waar de Rijn Nederland
binnenstroomt, tot de bewuste
Prinsensluis. De Groene Rivier diende
als een soort 'bypass' wanneer er
ijsdammen zouden ontstaan in de
Nederrijn en/of de Gelderse IJssel.
Het rivierwater zou men in dergelijke
gevallen via sluizen laten overstromen
in het grasland. Vandaar de naam
'groene rivier'. Ook moest de groene
rivier wanneer nodig de Lek ondasten
en voorkomen dat deze rivier door z'n
rechter dijk brak, waardoor een groot
deel van west-Nederland onder water
zou komen te staan.
Dit rivier-afleidingssysteem werd in
het midden van de vorige eeuw buiten
gebruik gesteld. Met name de forse
kritiek vanuit het Overijsselse en
andere 'stroomgebieden' van de
groene rivier lag hieraan ten grond
slag. Ook de aanleg van de spoorwe
gen speelde een rol: zou de groene
rivier als bypass gehandhaafd blijven,
dan moesten hiervoor kostbare door-
laatbruggen en hogere spoorbruggen
worden aangelegd.
De Prinsensluis heeft nog meer
bijzondere kenmerken. Zo was de sluis
oorspronkelijk uitgerust met zoge
naamde kaapstanders. Een kaapstan
der is een windwerk met een verticale
as, gebruikt voor het ophijsen van de
schotbalken. Tegenwoordig worden
kaapstanders bij de sluizen in ons land
niet meer gebruikt. Van der Schrier:
'De bedoeling is om bij de Prinsensluis
een kaapstander na te bouwen. Daarbij
kan gebruik worden gemaakt van de
originele tekeningen.'
Een ander opvallend aspect aan de
historie van de sluis is de rol die de
Prinsensluis bij een eventuele
- Russische - inval zou vervullen
in de na-oorlogse IJssellinie. Deze
IJssellinie-strategiewastot 1963 een
serieuze defensie-optie (onder de code
naam 'Operatie Leeuw'), maar
verdween daarna van het toneel. Van
der Schrier vertelt: 'Was de waterlinie
inderdaad operationeel geworden, dan
had dit verstrekkende gevolgen gehad
voor land en bevolking. Vele honderd
duizenden zouden geevacueerd moeten
worden en de waterhuishouding in grote
delen van Gelderland en Overijssel
zou volkomen ontregeld raken.'
Daarnaast had de Prinsensluis uiter
aard een reguliere sluisfunctie: die van
uitwateringssluis. Deze functie is tot
vandaag de dag actueel gebleven. De
Prinsensluis staat op de inventarisatie
lijst van de gemeente Genemuiden van
het Monumenten Inventarisatie Project
en op de lijst van monumenten van
provinciaal belang. De 'tweelingbroer'
van de Prinsensluis is de Gelderse Sluis
bij het Dronthermeer. Ook deze sluis
wordt gerestaureerd, wat als argument
gold om in te stemmen met de sloop
van de Prinsensluis. 'Maar dat is net
zoiets als in een stad een monument
slopen omdat zich in een andere stad
een soortgelijk monument bevindt',
ageert Dirk van der Schrier. 'Een derge
lijke gedachtengang past absoluut niet
binnen de hedendaagse opvattingen
over bescherming van ons cultuurgoed.'
De restauratie van de Prinsensluis
werd door het waterschap geraamd
op liefst 4,3 miljoen (ter vergelijking:
restauratie van de Gelderse sluis was
geraamd op een half miljoen!). Als
bouwkosten voor nieuwbouw werd 2,7
miljoen geraamd, inclusief sloop van
de oorspronkelijke Prinsensluis. 'Als
Heemschut zijn we echter van mening
dat je voor 2,7 miljoen ook prima een
restauratie kunt uitvoeren. Dat hebben
we gestaafd met een verklaring van
een aannemer die de sluis goed kent
van onderhoudsbeurten. Overigens
maakt nieuwbouw sloop van het oude
niet per definitie noodzakelijk.'
Het stadium waarin het 'gevecht' om
de Prinsensluis op dit moment verkeert,
vindt de heer Van der Schrier een
geweldige overwinning voor
Heemschut. Wel is hij nog niet hele
maal gerust over het verdere verloop
van de restauratie. 'Uiteraard moet die
restauratie optimaal worden uitgevoerd.
Het moet niet zo zijn dat we over een
aantal jaren wederom te maken krijgen
met achterstallig onderhoud.'
Op vrijdag 8 maart om 20.00 uur orga
niseert Heemschut i.s.m. de Stichting
Vrienden van Oud-Genemuiden een
speciale bijeenkomst over 'De
Prinsensluis en zijn omgeving'.
De heer van der Schrier zal daar ook
het voorstel doen om van de sluis en
zijn omgeving een monumentaal
districtje te maken.
De plaats van de bijeenkomst: Gebouw
De Meent, Dorus Rijkersstraat 2
Genemuiden.
Richard Kers PR-m edew erker
Heemschut Overijssel
Vorig jaar verscheen bij Matrijs de
prachtige uitgaveKastelen en ridder
hofsteden in Utrecht' (zie afl. 6, 1995
van Heemschut), op de voet gevolgd
door Waanders' indrukwekkende
Havezaten in Twente en hun bewoners'
samengesteld door Jhr. A.J. Gevers en
A.J. Mensema in samenwerking met
het Rijksarchief in Zwolle. Per richter
ambt of stadsgericht wordt de geschie
denis van veertig havezaten beschreven.
Daarbij behoren ook de betreffende
omgeving, de onderlinge verhoudin
gen en de tuinen. Allereerst biedt het
boek een aantal inleidende hoofdstuk
ken over de staatkundige situatie van
Overijssel tijdens de Republiek, over de
Ridderschap en de daarmee verband
houdende term havezate (edelmans-
woning), rechten en het adellijke stands
bewustzijn. Hierna volgt een overzicht
van de gebouwen, hun bewoners en de
tuinen, tot stand gekomen in de periode
1578-1795 en wordt hun verdere
ontwikkeling tot op heden beschreven.
Het boek bevat vele afbeeldingen,
waarvan een groot aantal in kleur,
uitgebreid kaartenmateriaal, tekenin
gen, plattegronden, een aanzienlijk
notenapparaat en literatuurlijsten ten
behoeve van verder onderzoek.
Zwolle, Waanders, 1995. 544 p. ISBN
90.400.9766.6 Prijs f125,-
TerApel- Uit de toegang tot de priors
kamer van het voormalige Kruisheren
klooster, het huidige Museum Klooster
in Ter Apel is een historische stoeptrede
weggesloopt, die door de eeuwen heen
was uitgesleten. De Stichting Museum
Klooster gaf daartoe zonder contact
vooraf met de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg opdracht. Het
bestuur meent, dat de ongelijke drempel
een gevaar vormt voor de bezoekers.
Het gaat hier om een gotisch klooster
complex uit de 15 de eeuw, het enig
overgebleven plattelandsklooster in
Nederland. Heemschut is niet geluk
kig met de ingreep van de Stichting.
Het probleem had ook anders kunnen
worden opgelost, denkt de Bond.
Amsterdam- Er is nog een kleine kans
op behoud van het monumentale
Olympisch Stadion. De Provincie heeft
weliswaar via een bestemmingsplan
woningbouw ter plaatse mogelijk
gemaakt maar wil nog eens de moge
lijkheid van combinatie van woning
bouw en behoud van het stadion laten
onderzoeken.
