Heemschut actief in Haarlem
Het onderwerp van gesprek in Haarlemse monumentenzorgers-kringen is
natuurlijk de invulling van het Enschedé-terrein. Maar er spelen meer zaken
waarmee Heemschut en zijn Provinciale Commissie Noord-Holland
bemoeienis heeft.
LEO VAN DERMEULE
De schouwburg aan het Wilsonsplein (foto's Jos Fielmich).
Het Frederikspark
Aan de rand van de Haarlemse
binnenstad ligt een park dat nu eens
niet is ontstaan door het slopen van
oude stadswallen maar er al eeuwen als
(min of meer) beschermd groengebied
ligt. Reeds in 1390 werd het voor
eeuwig tot speelweide bestemd en
stond het bekend als De Baan. In de
honderden jaren die volgen duikt het
steeds in de bronnen op als een plaats
waar groen, rust en recreatie hand in
hand gaan. In de negentiende eeuw
houden de tuinarchitecten van het
geslacht Zocher zich met het gebied
bezig. Er wordt een park aangelegd
in de (Engelse) landschapsstijl, her en
der verrijzen villa's en aan de rand van
het park het zogeheten brongebouw.
In dit gebouw hoopte men, via de
aanvoer van heilzaam bronwater,
een soort Kurort te stichten. Blijkbaar
lag Haarlem toch teveel buiten het
gezichtsveld van de 'chic' en zijn
medische adviseurs want het werd een
commerciële flop. In 1932 werd het
brongebouw dan ook afgebroken maar
werd de grond opnieuw bebouwd met
een sportfondsenbad van de architec
ten Verspoor en Muylaard. Als adviseur
trad architect Van Lochem op. Het zal
destijds ongetwijfeld een modern
geheel zijn geweest, dat aan alle
gebruikseisen voldeed. Modernere
baden en andere recreatie-mogelijk
heden deden het bezoek aan het bad
teruglopen. De gemeente besloot het
bad in 1992 te slopen. Nogal wat
Haarlemmers en bewoners van het
park hoopten dat de plek nu groen
gelaten zou worden zoals ook vastge
legd in het bestemmingsplan van
1987. Na maar liefst veertien overleg
rondes tussen buurt en gemeente leek
het terugbrengen van het groen in
kannen en kruiken. De afdeling
Bouwen, Wonen en Economie gooide
echter roet in het eten door eenzijdig
en tegen de gemaakte afspraken in met
een plan voor een congrescentrum te
komen. De gemeente verkocht toen
zijn ziel aan de mammon en koos voor
bebouwing nadat zij een advies van
Heemschut om een beeldkwaliteitplan
te maken naast zich neer had gelegd.
Het congrescentrum was na enige tijd
weer van de baan en nu begon men aan
woningbouw te denken. Twee
proj ect-ontwikkelaars presenteerden
een plan. De gemeente koos voor het
kleinste plan van architect Rudy
Uyttenhaak. Men tekende een voorlo
pig koopcontract met de projectont
wikkelaar. De gemeente kan het geld,
begrijpelijk, goed gebruiken en vindt
de locatie, aan de rand van het park,
van weinig belangvoor de sfeer en de
belevingswaarde daarvan. Deze opvat
ting is de Stichting tot Behoud van het
Frederikspark evenwel een doorn in het
oog: het plan is te groot en past slecht
in zijn omgeving. Als niet- bouwen
onmogelijk is (geworden) dan zijn er
ook qua architectonisch ontwerp nog
wel andere mogelijkheden. Bovendien
wordt de discussie over (stedebouw-
kundige) kwaliteit nu vertroebeld door
het financiële aspect, zo vindt de
Stichting bij monde van haar secreta
ris. De gemeente probeert het bestem
mingsplan via een artikel 19 procedure
te omzeilen. Zij heeft nu wel de Stich
ting, de buurtbewoners en de project
ontwikkelaar voor overleg uitgeno
digd. Of dat iets oplevert valt nog te
bezien. De hele procedure van tervi-
sie-legging enz. moet nog beginnen.
Op dit traject wil de Stichting weer
graag ondersteuning van Heemschut.
Schouwburg Wilsonsplein
Nauw verbonden met de gang van
zaken rond het Enschedé-complex is
het lot van de oude schouwburg aan
het Wilsonsplein. Op de terreinen van
de vroegere drukkerij moeten een
gerechtsgebouw, een hotel, apparte
menten, een nieuwe schouwburg, een
parkeergarage en een uitbreiding van
de oude concertzaal een plaats vinden.
Volgens velen in Haarlem moeten de
gebouwen zo ongeveer met een
schoenlepel op hun plaats gewurmd
worden. Men is dan ook de mening
toegedaan dat de oude schouwburg,
gebouwd tijdens de eerste wereldoor
log in een mengeling van Duits-
Oostenrijks Classicisme en Wiener
Sezession, gewoon schouwburg moet
blijven. Lekker toneel spelen en kijken
in zo'n oude kast met veel sfeer en de
geur van boenwas, pluche en schmink,
dat is wat veel Haarlemmers willen.
Het gebouw is er op dit ogenblik niet
best aan toe, de gemeente pleegt al
jaren geen onderhoud, maar zal na
renovatie en uitbreiding uitstekend
voor zijn taak berekend blijken. Voor
herbestemming leent het gebouw zich
niet, zo oordeelt architect Nico
Andriessen, er moet dan zoveel aan
verbouwd en veranderd worden dat
het qua inrichting en sfeer toch niet
meer herkenbaar is. Een aantal archi
tecten heeft al heel aantrekkelijke
schetsplannen voor het gebouw, met
behoud van de schouwburgfunctie,
ontworpen. Heemschut wil het
gebouw hoe dan ook behouden.
De gemeente heeft laten weten de
schouwburg in ieder geval niet te
willen slopen maar als de functie door
de bouw van een nieuw theater op het
Enschedé-terrein vervalt, bedreigt
leegstand wel de (financiële) bestaans
grond van het gebouw. Aangezien
over de invulling van het Enschedé-
terrein het laatste woord nog lang niet
is gezegd, geldt dat evenzeer voor het
voortbestaan van de oude schouwburg.
Te hopen is dat het doek voor dit oude
theater voorlopig nog niet valt.
Leo van der Meule is lid van de PC
Heemschut Zuid-Holland.
