Restauratie van 'de Hoofdwacht'
Het oudste stadhuis van Haarlem
BART UITTENHOUT, MARTIN BUSKER EN KOOS
STEEHOUWER
Op 16 mei 1994 ging de restauratie van start van het oudste stadhuis van
Haarlem: de Hoofdwacht aan de Grote Markt.
Eind 1994, vlak voor de start van de jubileumviering van de stad, konden de
steigers al weer worden weggehaald.
De Hoofdwacht is een onopvallend monument in Haarlem met een opvallend
interessante geschiedenis. Recent bouwhistorisch onderzoek heeft aangetoond
dat het niet lang nadat Haarlem in 1245 stadsrechten kreeg werd gebouwd.
Het is daarmee één der oudste gebouwen in de stad. Het was waarschijnlijk tot
1350 als eerste stadhuis in gebruik. Het huidige stadhuis nam die rol toen over.
Hoofdwacht, voorgevel na de restauratie, april 1995, foto: Jos Fielmich.
In de archieven komt het gebouw van
de Hoofdwacht voor het eerst in 1487
voor. Het is dan in particulier bezit.
In 1641 werd de huidige voorgevel
gebouwd. Vanaf 1755 was het gebouw
als Hoofdwacht in gebruik en onder
komen van een stadswacht van huzaren
en soldaten. Vanaf 1 januari 1919 is
hier de Historische Vereniging
Haerlem gevestigd.
Bouwhistorisch onderzoek
Het bouwhistorisch onderzoek, dat
nog niet is voltooid, heeft inmiddels
wel duidelijk gemaakt dat dit markante
Haarlemse monument uit het einde van
Hoofdwacht in 1629, uit: Album Amicorum van
P. Soriverius, 1929, tekening van P. Saenredam,
Kon. Bibl. Den Haag.
de 13 de eeuw moet dateren. De opzet
van de allereerste - 13de eeuwse -
bouwfase van de Hoofdwacht is nog
enigszins duister. De toestand van rond
1300 daarentegen is vrijwel compleet
te reconstrueren; de Hoofdwacht was
toen een groot zaalhuis met een
verhoogd gelegen bel-etage boven
een kelder die half verdiept in de
grond gelegen was. Boven de hoge
hoofdverdieping lagen nog twee
betrekkelijk lage opslagverdiepingen
en een zolder. De opslagruimtes
hadden vensters in de vorm van
smalle kijksleuven. Nog tijdens de
Middeleeuwen werd de eerste verdie
ping verhoogd en vergrootte men de
vensters. Rond 1600 vond een bijzon
dere verbouwing plaats waarbij in het
huis een dubbele overwelfde kelder
met twee etages onder elkaar werd
aangebracht. Daartoe werd de
bestaande keldervloer een meter uit
gediept en de vloer van de bel-étage
met dezelfde maat verhoogd.
Waarschijnlijk werd bij die zelfde
gebeurtenis het huis opgesplitst,
waarbij het achterhuis zelfstandig
werd gemaakt. Het is niet bekend
wanneer dit achterste bouwdeel
13
