De fraaie waterput van Diepenheim. in eigen hand. Uit een brief van 20 oktober 1898 blijkt:dat zij tot heden' verstoken zijn van goed drink water en de naastgelegen pomp verre van hen verwijderd is, volgaarne zouden wenschen, dat het U Ed. Achtbaren behagen moge te besluiten, eene pomp te plaatsen, op, of in de nabijheid der West-singel, daar er eene dringende behoefte aan is.' De pomp is er uiteindelijk gekomen. Nu staat hij droog. Op de overheid rustte de taak de drinkwaterkwaliteit te bewaken. Vooral in dichtbevolkte steden en stadjes ontstond sneller verontreini ging dan op de zandgronden en op het platteland. Kanalen, grachten en andere waterlopen fungeerden feite lijk als open riolen waarin industrieën hun afvalwater loosden. Bovendien was het destijds gewoon huisvuil in de Hardstenen pomp te Heenvliet. nabijheid van de pomp te droppen en was toiletgebruik een onbekend feno meen waardoor het grondwater plaat selijk vervuild kon zijn. Dat de over heid strenge regels en wetten uitvaardigde betreffende het schoon houden van straten en stoepen, en het lozen van afvalwater spreekt voor zich. Dolfijnen Bij de vroegste pompen is het eigen lijke pompmechanisme geplaatst in een 'pomphuis' van hout, lood, natuur- of baksteen en combinaties daarvan. Een deurtje geeft toegang tot het mecha nisme. Tal van ambachtslieden verdienden hun brood met de bouw van pompen. Metselaars, timmerlie den en steenhouwers bouwden het pomphuis en de vergaarbak voor het overtollige water. De smid nam de zwengels, emmerhaken, roosters, (ijzeren) deurtjes en watermonden voor zijn rekening. En niet te vergeten de loodgieter of pompenmaker die het eigenlijke mechanisme vervaardigde. De watermonden of spuwers bestaan uit gebogen buizen al of niet omringd met kunstige rozetten, die aan de voorkant van het pomplichaam tevoorschijn komen. Hoewel er ook exemplaren zijn waar de uitmondin gen aan de zijkant zitten. Rijk uitge voerde watermonden in de vorm van sierlijke dolfijnekopjes en vissen werden ook wel in brons gegoten. Stadswapens In de loop van de 18de eeuw werden veel verouderde houten pompen vervangen door natuursteen. Een perfect staaltje van ambachtelijk vakwerk is de dikbuikige, hardstenen pomp van Heenvliet. Hij staat op de Markt en wordt geflankeerd door prachtige geveltjes waaronder het antieke Ambachtshuis. Vooral zand en hardsteen is in trek. De pomp van Heino, geplaatst voor de kerk, is een arduinstenen pomp. Deze stamt uit 1960 en is gereconstrueerd naar 18de eeuwse stijl. Een voorbeeld van een mooi zandstenen exemplaar uit 1799 is te zien in Rijssen. De vorm en versie ring zijn in neoclassicistische stijl uitgevoerd met aan de voorzijde het beschilderde stadswapen. Stadswapens worden graag en veel gebruikt om bouwwerken te decoreren. Ze dienen tevens als herkenning voor lieden van buiten. Op de Markt in Culemborg prijken twee juweeltjes van zandstenen pompen (1718 en 1719), voorzien van het stadswapen. Gasverlichting De doorgaans sobere, strakke vorm van het pomphuis maakt, aan het einde van de 17de eeuw, steeds vaker plaats voor de zwierige vormen van de opkomende barokstijl. De weelderige versieringen zijn in die tijd zeer geliefd bij het publiek. Daarna komt de Lodewijk de XVI-stijl in zwang, gevolgd door de Empire. Heel bijzon- Zandstenen pomp van Rijssen met stadswapen. der is zowel de situering als de hard stenen pomp zelf op de Markt in Geertruidenberg. Rijk gebeeldhouwd staat het sierlijke monumentje sinds 1767 strategisch opgesteld op het plein van het vestingstadje. De hardstenen stadspomp die in het Openlucht Museum in Arnhem staat is een 'krijgertje' van de stad Zwolle. Hij heeft een prominente plaats bij de vijver in de kruidentuin. Temidden van waterdrieblad en kwakende kikkers toont de 18de eeuwse Zwolse een mix van beide Lodewijkstijlen. Een welkom en praktisch cadeau dat noodzaak, nut en comfort in zich verenigt was ongetwijfeld de water pomp. Een aantrekkelijk object om als geschenk te dienen ter ere van een speciale gelegenheid. De pomp met lantaarn uit 1893 op de Brink in Langbroek is zo'n cadeautje. Geschonken aan de dorpelingen door de schrijver Maarten Maartens en zijn vrouw. Toen in de vorige eeuw de gasverlich ting zijn intrede deed, werd een aantal pompen voorzien van lantaarns. Het toppunt van luxe om 's avonds een emmertje te kunnen tappen. 'De Prins van Oranje' Ongeveer tegelijk met de gasverlich ting kwamen gietijzeren pompen op de markt. Gietijzer leent zich bij uitstek om pompen te vervaardigen in Detail pomp te Epe.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1994 | | pagina 28