De Bagatelle: van tolhuis tot restaurant
MATH BERKERS
Het tolhuis (links op foto) in 1994. (foto Math Berkers).
Posthuis
Als er één iemand is die de economische waarde van het historisch erfgoed
goed weet in te schatten dan is het wel de horeca-ondernemer. Goed, ik geef
onmiddellijk toe dat menig historisch pand voor nieuwbouw heeft moeten
wijken en ook dat er talloze bijzondere panden door al te enthousiaste café
eigenaren wel erg historiserend zijn verbouwd, maar daar staat tegenover dat
juist dankzij deze horecafunctie heel wat panden gespaard zijn gebleven. Het
restaurant ''de Bagatelle\ langs de weg van Zwolle naar Almelo, is een van die
gebouwen die hierdoor zijn bewaard.
De eigenaar, de familie Huisken, weet
de historische waarde van haar restau
rant overtuigend aan de man te
brengen. In een rijk geïllustreerde
brochure staat te lezen dat de Bagatelle,
'dit van oudsher bekende en gerenom
meerde tolhuis, al in 1747 een gewilde
pleisterplaats was, waar de vermoeide
reizigers op weg naar hun bestemming
de dorst lesten en genoten van een
goede maaltijd'. 'Het oude tolhuis is
er nog steeds en ook nu nog vindt men
de rust in het sfeervolle Oudhollandse
interieur, waar de geschiedenis van
eeuwen voelbaar is.' Zeker, een avondje
dineren in de Bagatelle is aan te
bevelen: de eetzaal in het oude tolhuis
is een mooie ruimte en het eten en de
bediening zijn er uitstekend, maar de
geschiedenis geeft hier toch niet zo
gemakkelijk haar geheimen prijs!
De afgelopen weken heb ik de
Bagatelle een aantal keren bezocht,
maar het gebouwtje is er alleen nog
maar raadselachtiger van geworden.
Volgens de redengevende omschrij
ving van het Monumentenregister is
de Bagatelle in 1819 gebouwd als tol-
en posthuis. De voorzijde, de teruglig-
gende gevel en het schuin omhoog
lopende rieten dak dat gestut wordt
door 4 houten palen, is een van de
vele varianten op de classicistische
porticus. Zo'n zuilenrij is vaak toege
past bij 19de eeuwse tolhuizen. De
vaak kleine gebouwtjes kregen hier
door met eenvoudige middelen toch
een opvallende voorgevel.
Dat de Bagatelle een posthuis is
geweest, ligt wat minder voor de hand,
maar is waarschijnlijk wel juist. De
Bagatelle ligt aan een van de toegangs
wegen naar de havezate Schoonheten
en maakte vroeger ook onderdeel uit
van het landgoed. Gasten voor de
familie Bentinck, aangekomen met
de diligence, konden in de Bagatelle
verblijven totdat het rijtuig van de
Bentinck's arriveerde.
In die tijd had de Bagatelle geen
bijgebouwen en dus ook geen wagen
schuur. Erg belangrijk verder zal de
functie van posthuis dus wel niet
geweest zijn.
Wat mij eigenlijk nog het meest fasci
neert aan de Bagatelle is dat het, met
uitzondering dan van de voorgevel,
nog het meeste lijkt op een keuter-
boerderij. Op de achtergevel staat het
jaartal 1747. Stond er inderdaad eerst
een boerderijtje, dat later tot tolhuis is
verbouwd? Dat lijkt waarschijnlijk,
maar anderzijds, de Bagatelle maakte
deel uit van de havezate Schoonheten.
Waarom nam de familie Bentinck
genoegen met een verbouwde kater
stede als eerste ontvangstruimte voor
haar gasten? Een oude afbeelding van
de Bagatelle die ik tegenkwam, maakt
het er niet eenvoudiger op: de
Bagatelle was inderdaad een keuter-
boerderij! De ramen in de zijgevel en,
het is weliswaar niet helemaal duide
lijk te zien, maar waarschijnlijk ook de
voor een tolhuis achteraf zo kenmer
kende zijramen in de voorgevel, zijn
pas later aangebracht. Dit moet
gebeurd zijn in 1947 toen de Bagatelle
onder leiding van ir. W.P.C. Knuttel
ingrijpend is gerestaureerd.
De oude afbeelding doet vermoeden
dat er in de achtergevel schuurdeuren
zijn geweest: het voorste stuk, het
woonvertrek, zou dan tevens als post
en of tolhuis gediend hebben en daar
achter bevond zich dan de deel.
Ik weer naar de Bagatelle toe, maar
wat blijkt, in de achtergevel bevinden
zich onder het jaartal 1747 twee schuif
ramen, die afgaande op de roedenver-
deling inderdaad 18de eeuws zouden
moeten zijn. Zijn deze ramen dan ook
tijdens de restauratie van 1947 aange
bracht? Het is mij niet duidelijk
geworden.
In 1947 werd de Bagatelle een
herberg. Het is niet zeker of het ook
voor die tijd al zo'n functie had. Het
zou natuurlijk goed kunnen. Zeker is
wel dat door deze functie de Bagatelle
behouden is gebleven. Heel wat
tolhuizen zijn, nog tot voor kort,
gesloopt omdat men niet goed wist
wat men er mee aan moest. Kleine
keuterboerderijen hebben plaats
moeten maken voor moderne woon
huizen en los daarvan grote ligboxen-
stallen. Alleen uitgerekend de
Bagatelle, de naam spreekt in dit
verband voor zich, heeft de tijd weten
te trotseren.
Math Berkers is geograaf te Raalte
14
