Kerk in kleur
Studiedag over schilderingen in kerken
De Stichting Oude Groninger Kerken viert dit jaar haar vijfde lustrum met
vele activiteiten. Zo vond er op 2 en 3 september een symposium, plaats: Kerk
in Kleur' over middeleeuwse m,uur- en gewelfschilderingen in (Groninger)
kerken. De eerste dag was bestemd voor de theorie, in de vorm van een aantal
lezingen in de Der Aa-kerk in Groningen. De tweede dag van het symposium
konden de symposiumgangers de middeleeuwse kerken bezoeken van
Middelstum, Loppersum, 't Zandt en Noordbroek, die alle bijzondere muur-
en gewelfschilderingen bezitten.
a
Schildering in de kerk van Den Andel uit plm. 1300, voorstellend de strijd tussen goed en kwaad.(foto J.Hovinga)
SASKIASIMON
'"Bp7
i
t yi* Vfe* --v-V5-
-e
JSwr.
•vVV,
Nieuwsgierig.
In het welkomstwoord van H. G. de
Olde, voorzitter van de Stichting Oude
Groninger Kerken, kwam al meteen
een aspect naar voren waar de 25-
jarige Stichting bij de ontdekking van
middeleeuwse kerkschilderingen mee
te maken krijgt. Moeten we die schil
deringen 'aufdecken' of'zudecken'?
Moeten we een voorbeeld nemen aan
archeologen, die alleen gaan opgraven
als er strikte noodzaak bestaat?'
Misschien kunnen we de schilderin
gen maar beter laten zitten onder al
die beschermende lagen kalk en pleis
ter. Maar we zijn zo nieuwsgierig.
Goud en zilver.
Commissaris der Koningin in de
Provincie Groningen, H.J.L. Vonhojf,
verrichte de officiële opening van het
symposium. Hij haalde de geschied
kundige Huizinga aan die in 'Herfsttij
der Middeleeuwen' de grote strakheid
en eenvoud van de kerken na de
Reformatie verklaarde als een reactie
op de overlading van het (katholieke)
geloof. Er kwamen al maar meer
tekens, heilige rustdagen en gedenk
dagen. Het bonte spel van goud, zilver
en primaire kleuren en de symboliek
van de afbeeldingen in de kerk-entou-
rage speelden in het totale systeem een
belangrijke rol. De kerk was een
verhaal in steen en beeld. Door
deze schilderingen toch maar wel te
ontdekken kunnen we inzicht krijgen
in de gedachten en gevoelens van het
voorgeslacht. Dat kan ons eigen leven
ook weer kleur geven.
Dr. R. Steensma, een van de oprichters
van het eerste uur van de Stichting
Oude Groninger Kerken, en tevens
universitair docent, nam het publiek in
vogelvlucht mee door de verschillende
periodes in de Groninger kerkgeschie
denis. Regnerus Steensma is specialist
op het gebied van de geschiedenis van
kerkbouw en -inrichting, met name in
Noord-Nederland.
Rode muren.
De verschillende periodes in de kerk
geschiedenis hebben nogal wat gevol
gen gehad voor de kerkschilderingen.
In de romano-gotische periode van
ongeveer 1225 tot 1350 wordtin bijna
alle kerken de architectuur geaccentu
eerd. Muren, metselwerk, gewelven,
sluitringen en ribben: allemaal gede
coreerd. De muren waren rood
geschilderd met een motief van
baksteen-voegen. Het indrukwek
kende effect hiervan is het best te zien
in de kerk van Zeerijp, waar de muren
weer zo gereconstrueerd zijn. Verder
vinden we in die romano-gotische tijd
veel symbolische afbeeldingen.
Bijvoorbeeld het Lam Gods, of de
Strijd tussen Goed en Kwaad. Dit
laatste symbool wordt dan uitgebeeld
door twee vechtende mannen of
ridders. De figuratie staat onder
invloed van Franse tradities en is ook
beïnvloed vanuit de voor-christelijke
periode. Deze romano-gotiekin al zijn
diversiteit beschouwt Steensma als
kenmerkend voor de kerkschilderin
gen in Groningen, en op deze schaal
als uniek voor Nederland.
Spiegel en kam.
De vormentaal van de gotiek, tot
ongeveer 1550, wordt overgenomen
uit Italië. De thema's zijn de Zondeval,
Christus' leven, lijden en sterven, en
de periode na het lijden. De kerk van
Noordbroek is wat dit betreft een
topstuk. Van voor naar achter in deze
kerk wordt het hele verhaal rondom
de grote thema's verteld. Heel educa
tief. Dat was ook de bedoeling. Het
christelijk geloof kon zo in herkenbare
beelden worden overgebracht. Voor
zonden werd ook met symbolen
gewaarschuwd. De zeemeermin met
spiegel en kam probeert de mens te
verleiden, evenals de uil. Kijkuit! Een
32
