Baksteen in alle soorten en maten
Steenfabriek Biezeveld:
Baksteen is in Nederland al sinds eeuwen het meest gebruikte bouwmateriaal.
In de meest uiteenlopende formaten en kleuren treffen we bakstenen in onze
monumenten aan. Voor een architect is het altijd een hele puzzel om voor een
restauratie de geschikte bakstenen te vinden.
Literatuur:
MATH BERKERS
De ovenmeestervan Steenfabriek Biezeveld aan het werk in de oude oven.
Hij kan dan terecht bij Steenfabriek
Biezeveld te Kerkdriel, op de
Restauratie-beurs in de Amsterdamse
RAI present bij stand A 652. Bij
Biezeveld worden nog altijd op de
oude ambachtelijke wijze bakstenen
gemaakt: handgevormd, door de wind
gedroogd en gebakken in een oude
oven. Hierdoor is Biezeveld in staat
om bakstenen te produceren in alle
voorkomende formaten en kleuren,
zoals die door de eeuwen heen in
Nederland verwerkt zijn. Wie de
voorkeur geeft aan authentieke
bakstenen uit een bepaalde periode,
die reeds eerder zijn gebruikt, kan
terecht bij steenhandelbedrijven als
Manien Mol in Schoorl en Frank
Vrolijk in Scheveningen.
Als geograaf ben ik erg geïnteresseerd
in natuurlijke bouwmaterialen.
Interesse voor natuursteen heb ik al
heel lang; het geeft altijd veel voldoe
ning als ik de natuursteen, die voor
een gebouw gebruikt is, kan benoe
men en zeker als ik dan ook nog weet
uit welk gebied, en zo af en toe zelfs
uit welke groeve, het materiaal afkom
stig is. Maar baksteen is eigenlijk nog
veel interessanter: gewoon gebakken
klei, klei die in grote delen van
Nederland zo maar voor het oprapen
ligt. Het lijkt me fantastisch als je aan
een baksteen zou kunnen herkennen
waar en wanneer deze gemaakt is. Een
schier onmogelijke opgave.
Al in 12de eeuw
De kunst van het stenen bakken werd
in Nederland geïntroduceerd door de
cisterciënzer monniken, zo rond het
midden van de 12 de eeuw. Baksteen
verdrong in de eeuwen daarna de
geïmporteerde, en dus veel duurdere
natuursteen en het hout. In de eerste
eeuwen werd overal waar klei voor
handen was baksteen gemaakt. Pas
later concentreerde de produktie zich
langs de grote rivieren en in Friesland
en Groningen. In ieder gebied had de
baksteen een ander formaat en daar
komt bij dat de afmetingen van de
stenen in de loop der eeuwen steeds
kleiner werden.
Kleuren
Niet alleen de grootte van de baksteen
is erg verschillend, maar zeker ook de
kleur. Een kalkrijke zeeklei levert een
vrij gele steen op, rode bakstenen zijn
gemaakt van sterk ijzerhoudende klei.
Kleurverschillen ontstaan ook door de
manier van bakken: een geringe toevoer
van zuurstof maakt de steen zwart,
door het branden met zoute turf kan
een groen glazuur ontstaan.
Tot halverwege de vorige eeuw
werden de bakstenen met de hand
gevormd, daarna deden de vormbak-
machines hun intrede. Deze machines
zul je bij Biezeveld niet aantreffen: alle
stenen worden stuk voor stuk met de
hand gevormd. Voor iedere baksteen
soort, van kloostermop tot Utrechts
plat, is een aparte houten vorm nodig.
De gewenste kleur wordt verkregen
door verschillende soorten klei te
mengen. Rivierklei, afgezet door
de Maas, kan ter plekke gewonnen
worden, maar bijvoorbeeld Friese
zeeklei moet worden aangevoerd.
Indrukwekkend is de lijst van restaura
ties, niet alleen in Nederland, maar
ook in België en Duitsland, waarvoor
Biezeveld de stenen geleverd heeft.
Op dit moment wordt er gebakken
voor de restauratie van de kademuren
van de Nieuwe Haven in Dordrecht.
De kade wordt opgeknapt en tevens
breder gemaakt. De haven ligt binnen
het beschermde stadsgezicht van
Dordrecht en dankzij Biezeveld
kunnen de nieuwe kademuren weer
bekleed worden met authentieke,
handgemaakte bakstenen.
E.J. HaslinghuisBouwkundige
termen. Utrecht, 1986.
Math Berkers is sociaal geograaf te Raalte
en medewerker van Heemschut
13
