I 11IJ
ju $11
•Uii .i
1
HEEMSCHUT ACTIEF
Noord-Brabant
Hervormde Kerk Berlicum
Eikenheuvel Vught
Deze tekening uit 1686 van Josua de Grave brengt de zuidwest hoek van het Kasteel van Breda met
de toren van Polanen in beeld. Rechts de renaissancegevel (zuidgevel) van de grote zaal.
waarboven een rijkversierde dakkapel
boven iedere vensteras. De westelijke
vleugel bestond uit een grote
ontvangstzaal boven een open hal van
14 zuilen breed. De zaal was toeganke
lijk via een monumentale trap aan de
zijde van de binnenplaats. Het was
omgracht.
Renévan Chalons (1519-1544), prins
van Oranje, was de volgende bouw
heer. Hij was de zoon uit het huwelijk
van Hendrik III en Claudia van
Chalons. Hij gaf in 1540 opdracht
tegen de westzijde van de Grote Zaal
een kapel te bouwen, alsmede een
Arsenaalgebouw ten noorden van
het kasteel (in 1774 afgebroken).
In 1597 werd door Maurits een monu
mentale brug voor de Henricuspoort
gebouwd, maar het kasteel zou pas
worden afgebouwd onder Willem III
in 1692-96. Daartoe werd in 1686 het
resterende gedeelte (de zuidzijde) van
de burcht van Polanen afgebroken.
Verbouwing tot K.M.A.
Na de vlucht van Willem Vnaar
Engeland raakte het kasteel in
vervallen staat. Het diende tijdens
de Bataafse Republiek als kazerne en
hospitaal. Op 25 mei 1816 kwam het
weer in handen van het Oranjehuis.
Bij Koninklijk Besluit van 20 mei 1826
kreeg het kasteel de bestemming van
Militaire Academie. Dit betekende
een ingrijpende verbouwing. Nog in
1826 volgde de sloop van het enige
overgebleven deel van de burcht van
Polanen: de toren van Polanen aan de
westzijde. De kapel, de open trap op
de binnenplaats en de versierde lange
wanden van de ontvangstzaal werden
afgebroken en de open hal onder de
zaal dichtgebouwd. In de Grote Zaal
kwam een vloer waardoor er twee
verdiepingen ontstonden. Van alle
vleugels werd het bovenste deel van de
muren afgebroken en hoger opgetrok
ken tot een nieuwe verdieping, voor
zien van nieuwe zadeldaken. Aan de
westzijde kregen de noord- en zuid
vleugel nieuwe delen aangebouwd.
Door deze verbouwing werden de
kopse gevels van de Grote Zaal en
van de Henricuspoort geschonden.
De hoektorens verloren hun spitsen,
terwijl men de gracht rond het kasteel
dempte. Ook de bijgebouwen op het
terrein ondergingen grote veranderin
gen. Sommigen verdwenen (molen en
muurtorens). Het Blokhuis werd
verbouwd tot gouverneurswoning
(nieuwe uitkragende verdieping), de
open galerij gesloten en de veelge-
oogde tegels eruit gesloopt. Om de
ingrepen te camoufleren pleisterde
men grote delen van het gebouw.
De restauraties in de 20ste eeuw.
Gaandeweg de 20ste eeuw begon men
te beseffen, welk een groot monument
men in 1828 verloren had laten gaan.
Al in de eerste helft van de eeuw wordt
de pleisterlaag van delen van de voor
burcht en het kasteel verwijderd. Een
ingrijpend restauratieprogramma
werd gestart in de jaren vijftig. De
hoektorens van het kasteel kregen in
deze tijd hun hoektorens terug, terwijl
men een aantal kozijnen reconstru
eerde. In de jaren zestig, zeventig en
tachtig kwamen binnenplaats en exte
rieur geheel aan bod. De oude delen
werden met zorg behandeld, maar tot
reconstructies kwam het niet. Met
name de inlossing van de wens de
bovenste verdieping te verwijderen en
terug te brengen in de oorspronkelijke
staat laat nog steeds op zich wachten.
Drs. E.M. Dolne is lid van de P. C.
Heemschut Noord-Brabant.
Berlicum-De voorgenomen
uitbreiding van de Hervormde
Kerk in het Brabantse Berlicum
heeft niet de goedkeuring van
Heemschut. Het kerkje is in de
Tweede Wereldoorlog ernstig
verwoest.
Bij het herstel is gekozen voor een
bouwtrant, die, hoewel duidelijk
gedateerd, bijna ongemerkt over
gaat in de architectuur van de
behouden vijftiende eeuwse delen.
De toevoegingen uit die tijd
kenmerken zich door een hoge
architectonische kwaliteit en een
groot respect voor wat resteert. De
plannen van vandaag geven blijk
van een geheel andere opvatting.
De voorgenomen ombouw aan de
voet van de toren tast het slanke
karakter van de toren aan en wordt
gekenmerkt door een architectuur,
die in bijna alle opzichten contras
terend is met de huidige kerk. Die
contrasten kenmerken ook de
overige toevoegingen, zoals die
in de plannen zijn neergelegd.
In een brief aan B en W van de
gemeente Berlicum vraagt
Heemschut een zodanige wijziging
van de plannen te bewerkstelligen
dat het beeldbepalende van het
kerkgebouw niet wordt aangetast.
Vught-Eikenheuvel, het voormalig
landelijk bekende meisjespensio
naat Regina Coeli langs de rijks
weg naar Tilburg in Vught wordt
met sloop bedreigd. In een brief
aan B en W zegt Heemschut de
sloopplannen te betreuren en
vraagt het college zich in te zetten
voor behoud van het monumentale
pand. Eikenheuvel kwam in 1905,
naar een ontwerp van de Bossche
architect Dony, gereed.
Golfbaan in Helmond
Helmond-Heemschut heeft aan de
gemeenteraad van Helmond zijn
bezwaren kenbaar gemaakt tegen
de plannen om in het uitbreidings
plan Overbrug een golfbaan aan te
leggen. Realisering leidt tot verar
ming van het aan bossen en oude
landbouwgronden rijke landschap.
Jo WoutersPR-medewerker PC
Noord-Brabant
11