Glazen zaal voor kamermuziek in de Beurs van Berlage.Architectenbureau: Pieter Zaanen.
(foto P&G Morisson).
altijd de kwaliteit van het opdrachtge
verschap en de politieke wil daadwer
kelijk tot een optimaal en geïnspireerd
resultaat te komen. Indien een
opdrachtgever niet geïnspireerd is
en ook niet bereid zich te laten inspi
reren, is de kans van slagen uiterst
gering. Als een gemeentebestuur
het niet zover wil laten komen dat de
uitkomst van een onderzoek naar de
bestaande beeldkwaliteit wordt
vertaald in beleid en een juridisch
instrumentarium, bijvoorbeeld bepa
lingen in een bestemmingsplan, kan
de hele exercitie als zinloos worden
beschouwd: weggegooid geld.
Tussen Anton Pieck en Sjoerd Soeters
Een hiaat in een historische gevelwand
geeft - zie de Haarlemse ervaring -
meestal aanleiding tot een geanimeerde
discussie. Over de noodzaak van invul
ling zijn alle partijen het eens. Maar
dan komt de cruciale vraag: gaat de
opdracht, karikaturaal gesteld, naar de
plaatselijk wereldberoemde architect,
die voor een dragelijke prijs een mees
terlijk gecamoufleerde nieuwbouw
weet neer te zetten, die niet detoneert
maar ook nooit de monumentenlijst
zal halen. Of trekken we de stoute
schoenen aan en kiezen we - even
karikaturaal - een coryfee van wie
een pittig contrasterend, maar wel
origineel en spraakmakend ontwerp
verwacht kan worden, dat aan de
bestaande kwaliteit een autonome
waarde toevoegt. Beide ongelukkigen
lopen de kans bij toerbeurt te worden
gekapitteld door de
Schoonheidscommissie, de
Monumentencommissie en de bewo
nersvereniging, in het spanningsveld
tussen Anton Pieck en Sjoerd Soeters.
Dilemma's en concessies zijn ook ruim
voorhanden als het gaat om herge
bruik - recycling - van een leeg
monument. De opgave is een balans te
creëren tussen het cultuurhistorische
en het economische belang, aan de
hand van de vraag: blijft er voldoende
monument - de rol in het stadsbeeld
meegerekend - over als door middel
van een verbouwing - extra vloeren,
binnenpuien, ramen, comfort - de
exploitatie bij een nieuwe functie
gewaarborgd is. Het is geen kunst van
een neogotische kerk, door de royale
ruimte vol te bouwen met apparte
menten, een prima renderend object
te maken. Het aftasten van de toleran
tiegrenzen van zowel het monument
als het budget daarentegen is een
inspannend proces dat zowel kunsthis
torische als economische concessies
vergt. In tegenstelling tot wat de
meeste architecten hebben geleerd,
dient de nieuwe functie de bestaande
vorm te volgen. De Vitruviaanse
componenten van kwaliteit, utilitas,
firmitas en venustas, in de Nota archi
tectuurbeleid 'verbouwd' tot gebruiks
waarde, toekomstwaarde en culturele
waarde, krijgen in dit verband een
betekenis om diep over na te denken.
Stimulansen voor debat en publiciteit
Waarom heeft een fonds met een doel
stelling als die van het
Stimuleringsfonds voor Architectuur
'interventies in historische context'
tot prioriteit verheven, met andere
woorden, wat is de relevantie van het
fenomeen voor de belangstelling voor
en het inzicht in architectonische en
stedebouwkundige kwaliteit? In de
eerste plaats is vrijwel iedere bouw-
opgave of ruimtelijke ingreep in
Nederland onder deze noemer te
brengen. De problematiek van een
verantwoorde ingreep in een bestaande
structuur doet zich voor in alle moge
lijke contexten - gebouwde omgeving,
landschap, gebouw - en heeft betrek
king op alle schaalniveaus van het
ontwerp, van de planologische kern
beslissing tot de achtertuin, van de
stad tot de deurknop. Een confronta
tie van oud met nieuw kan, zeker als
deze op een geïnspireerde en talent
volle wijze wordt gerealiseerd, via
onderzoek en vanuit ontwerpperspec
tief, leiden tot verduidelijking, een
nieuwe interpretatie, (her)waardering
of nuancering, kortom een geactuali
seerd, integraal inzicht in onze bouw-
cultuur. Oud en nieuw in één compo
sitie samengebracht gaan altijd een
krachtmeting aan, stellen elkaar op de
proef. Een concept bewijst zijn kracht
of sneuvelt. Een vermeende aantasting
blijkt de bestaande kwaliteit juist te
kunnen accentueren en te versterken.
En alleen al het 'probleemstellend
overdenken' van deze mogelijkheden
kan in de programmafase een inspire
rend effect hebben.
Het Stimuleringsfonds is niet bedoeld
om de bouwkosten van 'interventies in
historische context' te financieren,
maar wel om de discussie tussen
ontwerpers en monumentenzorgers,
op gelijkwaardig niveau en verheven
boven plaatselijke en particuliere
belangen, te bevorderen en de richting
daarvan te beïnvloeden door te wijzen
op de wijdse perspectieven voor een
inspirerende bouwcultuur, voorbij de
grenzen van de traditionele monu
mentenzorg. Voor de vakwereld en
het publiek interessante case studies,
tentoonstellingen, publicaties of films,
die alle aspecten van het onderwerp
inzichtelijk en hanteerbaar maken,
kunnen daaraan een bijdrage leveren
en een kwalitatieve norm stellen.
Dergelijke initiatieven zullen, mits
zij een wezenlijke bijdrage leveren
aan het debat over en de praktijk van
'interventies in historische context', de
komende jaren door het SfA bij voor
rang worden gehonoreerd.
drs. Lydia Lansinkbeleidsmedewerker
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Schouwburgplein 30-34
3012 CL Rotterdam
Telefoon 010-433 05 25
27